مقصود از “فضا” در این مبحث محدودهای از تصرف یا ساختمان است که برای فعالیتی مشخص در نظر گرفته شده است. فضاها ممکن است در ترکیب با یکدیگر یا مستقل از هم در تصرفهای مختلف استقرار یابند. تقسیم بندی فضاها در ارتباط مستقیم با تقسیم بندی تصرفها نیست و هر تصرف ممکن است از یک یا چند فضا تشکیل شود. انواع فضاها به طور کلی عبارتند از:
۴-۲-۴-۱فضای اقامت
فضایی محصور برای زندگی، خواب و غذا خوردن انسان است، که به وسیله عناصر ساختمانی از جمله دیوارها، سقف و کف از سایر فضاها جداشده و دارای نور و تهویه طبیعی و حفاظت لازم در برابر عوامل طبیعی باشد.
۴-۲-۴-۲ فضای اشتغال
فضایی محصور برای کسب و پیشه و استقرار شاغلان به تعداد کمتر از بیست نفر در تمام تصرفها است، که به وسیله عناصر ساختمانی از جمله دیوارها یا جداکننده های قابل جابجایی (پارتیشن)، سقف و کف از سایر فضاها جداشده و دارای نور و تهویه طبیعی یا مصنوعی و حفاظت لازم در برابر عوامل طبیعی باشد.
۴-۲-۴-۳ فضای جمعی
فضایی که برای استفاده جمعی و همزمان ۲۰ نفر و بیشتر در نظر گرفته شده است. فضاهایی مانند سالن گردهمایی یا کنفرانس، سالن سینما، سالن رستوران، سالن انتظار در ترمینال مسافربری، سالن قرائت کتابخانه، سالن نمایش، سالن نمایشگاه، شبستان مسجد و استادیوم ورزشی، فضاهای جمعی محسوب میشوند.
۴-۲-۴-۴ فضای انبار
شامل همه فضاهائی که به منظور انبار کردن کالاها و محصولات غیرخطرناک مورد استفاده قرار میگیرند و محل اشتغال محسوب نمی شوند.
فضایی دارای نور و تهویه لازم مطابق الزامات مربوط که به امکانات و لوازمی تجهیز شده تا به منظور نگهداری مواد غذایی، آماده سازی، پخت و پز و تهیه غذا مورد استفاده قرار گیرد. در مواردی وسایل لازم برای غذاخوردن نیز در همین فضا قرار میگیرد.
آشپزخانه ها از نظر نحوه قرارگیری و معماری بر سه نوع هستند:
آ- آشپزخانه مستقل، که توسط در و سایر عناصر جداکننده از دیگر فضاها جدا شده است؛
ب- آشپزخانه باز، که فضای آشپزخانه بدون وجود در یا دیگر عناصر معماری با سایر فضاها مرتبط است؛
پ- آشپزخانه دیواری، که در آن تجهیزات آشپزخانه در جوار یا در داخل دیوار جاسازی شده به شکلی که حدفاصل ردیف قفسه با فضای مجاور هیچ عنصر ساختمانی یا قفسه ای قرار نگرفته باشد و فقط میتواند توسط درهای قفسه ها پوشانده شده و از فضای اصلی مجزا گردد؛
آشپزخانه ها از نظر نوع استفاده بر سه دسته هستند:
آ- آشپزخانه خانگی، که برای استفاده یک خانواده یا گروهی مشخص از افراد در نظر گرفته میشود؛
ب- آشپزخانه تجاری یا عمومی، که برای یک فعالیت تجاری مانند رستورانها و هتلها یا مراکز عرضه کننده غذا مورد استفاده قرار میگیرد؛
پ- آشپزخانه صنعتی، که برای تولید صنعتی و بسته بندی انبوه غذا ایجاد میشود.
آشپزخانه صنعتی تابع مقررات جداگانه و خاص خود است.
۴-۲-۴-۶ فضای آبدارخانه
فضایی مشابه آشپزخانه که تنها به امکانات و لوازم آماده سازی و تهیه خوراک سرد و نوشیدنی ها تجهیز می شود و در آن لوازم پخت و پز نصب نمی شود. در مواردی در همین فضا، با تمهیدات لازم از جمله تهویه کافی، لوازم گرم کردن غذای آماده نیز نصب میگردد.
۴-۲-۴-۷ فضای بهداشتی
فضائی دارای تهویه و روشنایی لازم مطابق مقررات مربوط که به امکانات و لوازمی تجهیز شده، تا به منظور تأمین بهداشت ساکنان و استفاده کنندگان ساختمان مورد استفاده قرار گیرد. این فضاها شامل مستراح، دستشوئی و حمام و فضای شستشوی وسائل نظافت میشوند.
فضاهای بهداشتی به طور کلی از نظر نوع استفاده بر سه دسته اند:
آ- فضاهای بهداشتی خصوصی، که برای استفاده افرادی معین در یک دوره زمانی مانند ساکنان فضاهای اقامت یا گروهی مشخص از افراد از جمله کارکنان ثابت یک تصرف اداری، در نظر گرفته می شوند.
ب- فضاهای بهداشتی عمومی، که برای استفاده عموم افراد در نظر گرفته می شوند. مانند فضاهای بهداشتی در ساختمانها و فضاهای عمومی، یا فضاهای اختصاص یافته به مراجعه کنندگان در تصرفهای اداری و یا تجاری.
پ- فضاهای بهداشتی خاص، که در تصرفها و فضاهایی مانند بیمارستانها، آزمایشگاه های تشخیص پزشکی و آسایشگاه ها برای نیازهای خاص استفاده کنندگان تعبیه میشوند و باید از مشخصات و الزامات مختص خود پیروی نمایند.
۴-۲-۴-۸ فضای ارتباط و دسترس
فضائی که ارتباط و دسترسی به تصرفهای و درن ساختمان یا بین فضاها از طریق آن صورت میگیرد. چنین فضاهایی ممکن است به عنوان بخشی از ساختمان به صورت محصور و سرپوشیده طراحی شوند و یا به صورت فضای نیمه باز متصل به ساختمان در مسیر دسترس و خروج ساختمان قرار گیرند.
۴-۲-۴-۹ فضای تأسیسات
فضاهایی مستقل که تجهیزات و وسایل تأسیساتی ساختمان در آن نصب میشوند. اگر چه ممکن است در مواقعی، عملیات نگهداری یا تعمیر تجهیزات نصب شده در آن صورت گیرد، فضای اشتغال محسوب نمیشود.
۴-۲-۴-۱۰ توقفگاه
محلهای توقف و نگهداری وسایل نقلیه هستند که توقفگاه های وسایل نقلیه در فضای باز و فضاهای توقفگاه وسایل نقلیه در ساختمان را شامل میشوند.
۴-۲-۴-۱۱ فضای توقفگاه وسایل نقلیه در ساختمان
توقفگاه های مختص وسایل نقلیه ساکنان در ساختمان های مسکونی یا ساختمان هایی که مکانهای توقف دارای مالکیت یا حق استفاده افراد معین است، توقفگاه های خصوصی محسوب گردیده و توقفگاه هایی که بدینگونه نیستند و امکان استفاده عموم از آنها میسر است، توقفگاه عمومی محسوب میگردند.
توقفگاه های خودرو به سه گروه کوچک (دارای حداکثر ۳ محل توقف خودرو)، متوسط (دارای ۴ تا حداکثر ۲۵ محل توقف خودرو)، و بزرگ (دارای بیش از ۲۵ محل توقف خودرو)، در انواع خصوصی و عمومی تقسیم میشوند.
۴-۲-۴-۱۲ فضاهای باز
آ- حیاط بیرونی: فضائی باز بیرون محدوده ساختمان است، که قسمت اعظم نورگیری ساختمان از آن تأمین میشود. نسبت سطوح حیاط و سطح زیربنای همکف، در مقررات طرحهای توسعه شهری تعیین میشود.
ب- حیاط خلوت: فضائی باز است، کوچکتر از حیاط بیرونی و معمولاً در منتهی الیه دیگر ساختمان که ممکن است در تمام عرض زمین و یا در قسمتی از آن قرار گیرد.
پ- حیاطهای داخلی
پ-۱- پاسیو: فضائی باز است، که به وسیله جداره هایی محصور شده و به طور معمول اضلاع آن در تمام ارتفاع ساختمان امتداد یافته، و وظیفه تأمین نور و تهویه بخشی از ساختمان را در طبقات بر عهده دارد.
پ-۲- گودال باغچه: فضائی باز در ساختمان های گروه ۳ (از دسته بندی بخش ۴-۳-۲ )است، که در میان ساختمان قرار دارد و به طور معمول کف آن در سطحی پائینتر از تراز طبقه همکف قرار گرفته است و وظیفه تأمین نور و تهویه بخشی از ساختمان را بر عهده دارد.
پ-۳- حیاط مرکزی: فضائی باز در طبقه همکف ساختمان های گروه ۳ است که توسط احجام ساختمانی همان پلاک از دو طرف یا بیشتر محصور گردیده و با رعایت ضوابط طرحهای توسعه شهری میتواند به عنوان حیاط اصلی محسوب گردد.
ت- فضای نیمه باز: به فضاهایی اطلاق می شود که امکان دسترسی از داخل ساختمان داشته و در ارتباط با هوای آزاد قرار دارند، به گونه ای که حداقل یک وجه آنها باز است. انواع این فضاها عبارتند از:
ت-۱- بالکن: سطحی است که از دو یا سه طرف به طور مستقیم در مجاورت هوای آزاد قرار گرفته است و زیر آن به وسیله فضای بسته ای اشغال نگردیده باشد.
ت-۲- بالکن کمعرض: بالکنی است با عرض کمتر از ۰.۵۰متر و حداکثر با طولی برابر با اندازه عرض پنجره ای که تا کف امتداد دارد.
ت-۳- مهتابی (تراس): سطح روبازی از ساختمان، که بام بخشهایی از طبقه زیرین آن است.
ت-۴- ایوان: فضایی مسقف است که از یک طرف با هوای آزاد به طور مستقیم ارتباط دارد.
ت-۵- محفظه آفتابگیر: فضائی نیمه باز، که در صورت اخذ مجوز از شهرداریها یا سایر مراجع صدور پروانه ساختمانی، در شرایط اقلیمی مناسب با سطوح شفاف پوشیده میشوند، یا از ابتدا به صورت بخشی از فضاهای اصلی ساختمان به منظور استفاده از انرژی و نور آفتاب و اجتناب از تبادل حرارت با خارج ساختمان طراحی می شود.
