۱۴-۱۰-۳-۱ کلیات
الف) مصالح لوله کشی تأسیسات مکانیکی ساختمان باید با رعایت الزامات مندرج در «(۱۴-۱۰-۳) مصالح لوله کشی»، انتخاب و کنترل شود.
ب) بر روی هر قطعه از لوله، وصاله، فلنج، شیر و دیگر اجزای لوله کشی باید مارک کارخانه سازنده و استاندارد مورد تأیید که آن قطعه بر طبق آن ساخته شده است، به صورت ریختگی یا مهر پاک نشدنی، نقش شده باشد.
۱۴-۱۰-۳-۲ شرایط کار سیستم
الف) لوله و دیگر اجزای لوله کشی باید برای شرایط کار سیستم شامل دمای کار طراحی، فشار کار طراحی و نوع سیال داخل لوله، مناسب باشد.
ب) مصالح انواع سیستم های لوله کشی، که نوع کاربرد و شرایط کار آنها در جدول (۱۴-۱۰-۱) طبقه بندی شده است، باید مطابق استانداردهای مقرر در «(۱۴-۱۰-۳) مصالح لوله کشی»، انتخاب شود.
۱) انتخاب مصالح لوله کشی با استانداردهای دیگر به شرطی مجاز است که از نظر مشخصات، مقاومت مکانیکی و شیمیایی و اندازه، مشابه استانداردهای مقررشده و مورد تأیید باشد.
۲) مصالح لوله کشی برای سیستم های دیگری که شرایط کار آنها خارج از محدوده طبقه بندی شده در جدول (۱۴-۱۰-۱) است، باید با تأیید مسئول امور ساختمان انتخاب گردد.
۱۴-۱۰-۳-۳ انتخاب لوله
الف) لوله های مورد استفاده در تأسیسات گرمایی و سرمایی، در انواع سیستم ها و شرایط کار مقررشده در جدول (۱۴-۱۰-۱)، باید از نوع فولادی سیاه، مسی و یا ترموپلاستیک، انتخاب شود.
ب) در تأسیسات مکانیکی ساختمان، لوله های فولادی سیاه و مسی باید مطابق یکی از استانداردهای مقرر شده در جدول (۱۴-۱۰-۲) باشد.
جدول (۱۴-۱۰-۱) : طبقه بندی سیستم های لوله کشی در تأسیسات گرمایی و سرمایی
انواع سیستم های لوله کشی |
بیشینه دمای کار |
بیشینه فشار کار |
||||
درجه سلسیوس |
درجه فارنهایت |
کیلوپاسکال |
بار |
پوند بر اینچ مربع |
||
لوله کشی آب گرم کننده |
دمای پایین |
120 |
250 |
1100 |
11 |
160 |
دمای متوسط |
175 |
350 |
1030 |
10.3 |
150 |
|
دمای بالا |
230 |
450 |
2100 |
21 |
300 |
|
لوله کشی بخار اشباع |
کم فشار |
120 |
250 |
100 |
1 |
15 |
پرفشار |
120< |
250< |
100< |
1< |
15< |
|
لوله کشی بخار چگالیده |
کم فشار |
120 |
250 |
100 |
1 |
15 |
پرفشار |
120< |
250< |
100< |
1< |
15< |
|
لوله کشی آب سردکننده |
12.8 |
55 |
850 |
8.5 |
125 |
|
لوله کشی آب خنک کننده |
40 |
104 |
850 |
8.5 |
125 |
پ) لوله فولادی سیاه
۱) در لوله کشی سیستم های آب گرم کننده، بخار و بخار چگالیده، کاربرد لوله فولادی گالوانیزه مجاز نیست.
۲) در شرایط دشوار، که لوله در محیط خورنده نصب می شود یا در معرض ضربات فیزیکی قرار می گیرد و یا در صورت خم کردن، لوله باید از نوع بیدرز باشد.
۳) در صورتیکه اتصال لوله به لوله، یا لوله به وصاله از نوع دنده ای است، در هر مورد، حداکثر فشار کار مجاز لوله کشی باید با استفاده از روشهایی که در استاندارد مربوط مقرر شده، محاسبه شود.
جدول (۱۴-۱۰-۲): انتخاب لوله های فولادی سیاه و مسی برای تأسیسات مکانیکی ساختمان
جنس لوله |
قطر اسمی لوله |
استاندارد ملی ایران |
استاندارد ISO |
استاندارد EN |
استاندارد ANSI/ASTM |
فولادی سیاه |
تا 6 اینچ (150 میلیمتر) |
423, 9330, 6771 |
65 |
10255 |
A53 |
بالاتر از 6 اینچ (150 میلیمتر) |
9330 , 6771 |
4200 |
10220 |
A53 |
|
مسی |
تا 2 اینچ (50 میلیمتر) |
—- |
274 |
1057 |
B88 |
ت) لوله مسی
۱) در لوله کشی تأسیسات گرمایی و سرمایی با لوله مسی، فقط لوله های بیدرز با قطر خارجی حداکثر تا 54 میلی متر، کاربرد مجاز دارد.
۲) در لوله کشی تأسیسات گرمایی با دمای کار بیش از 120 درجه سلسیوس، نباید از لوله مسی استفاده کرد.
۳) در لوله کشی بخار و بخار چگالیده، استفاده از لوله مسی مجاز نیست.
ث) لوله ترموپلاستیک
۱) در تأسیسات مکانیکی ساختمان با دمای کار حداکثر 80 درجه سلسیوس و فشار کار حداکثر10 بار، می توان از لوله ترموپلاستیک تک لایه و چند لایه طبق مشخصات و یکی از استانداردهای مندرج در جدول (۱۴-۱۰-۳) استفاده کرد.
جدول (۱۴-۱۰-۳): انتخاب لوله ترموپلاستیک تک لایه و چند لایه برای تأسیسات مکانیکی ساختمان
تعداد لایه |
نوع لوله |
استاندارد ملی |
استاندارد ISO |
استاندارد اروپایی |
استاندارد ANSI/ASTM |
تک لایه |
PEX |
13205- |
15875- |
BS 7291-3 |
F876 |
1,2,3,5 |
1,2,3,5 |
DIN 16892,16893 |
F877 |
||
PE-RT Type2 |
13252- |
22391- |
DIN 16833,16834 |
F2769 |
|
1,2,3,5 |
1,2,3,5 |
F2623 |
|||
چند لایه |
PEX/AL/PEX |
12753- |
21003- |
DIN 16836,16837 |
F1281 |
1,2,3,5 |
1,2,3,5 |
F1335 |
|||
/PE-RT/AL |
12753- |
21003- |
DIN 16836,16837 |
F1282 |
|
PE-RT Type2 |
1,2,3,5 |
1,2,3,5 |
F1335 |
*ضریب اطمینان این لوله ها باید حداقل 1/50 باشد.
۲) ضخامت جداره لوله های ترموپلاستیک تک لایه در جدول(۱۴-۱۰-۳)، برای هر قطر خارجی لوله، باید طوری انتخاب شود که سری لوله 3.2 یا کمتر باشد. سری لوله از رابطه زیر تعیین میشود:
(۱-۱۰-۱۴)
که در آن،
S =سری لوله
d =قطر خارجی لوله به میلی متر
e =ضخامت جدار لوله به میلی متر
۳) عمر مفید لوله، مطابق استاندارد ISO 10508، باید سرجمع 50 سال به ترتیب زیر باشد:
20 ºC |
۱۴ سال |
60 ºC |
۲۵ سال |
80 ºC |
۱۰ سال |
90 ºC |
۱ سال |
100 ºC |
۱۰۰ ساعت |
۴) در تأسیسات مکانیکی ساختمان، با شرایط تعریف شده در (۱۴-۱۰-۳-۳) “ث” (۱)، استفاده از دیگر لوله های ترموپلاستیک به شرطی مجاز است که از نظر فشار کار، دمای کار، عمر مفید، ضریب اطمینان و جز این ها، با این بند از مقررات، مطابقت داشته باشد.
۱۴-۱۰-۳-۴ انتخاب وصاله (فیتینگ)
الف) وصاله های انواع سیستم لوله کشی بسته به جنس مصالح و نوع اتصال آنها باید با یکی از استانداردهای مندرج در جدول (۱۴-۱۰-۴) مطابق باشد.
۱) وصاله های مورد استفاده در هر یک از سیستم های لوله کشی، از نظر جنس، ضخامت جدار و نوع اتصال، باید برای کار با لوله های انتخاب شده و شرایط کار سیستم، مناسب باشند.
۲) در لوله کشی مسی تأسیسات گرمایی و سرمایی، فقط وصاله های بیدرز، از جنس مسی یا آلیاژهای مس، حداکثر تا قطر خارجی 54 میلی متر، کاربرد دارد.
جدول (۱۴-۱۰-۴): انتخاب وصاله برای انواع سیستم های لوله کشی
نوع لوله کشی |
جنس وصاله |
نوع اتصال |
استاندارد ملی |
استاندارد ISO |
استاندارد اروپائی |
استاندارد ANSI/ASTM |
فولادی |
چدن چکشخوار |
دنده ای |
— |
49 |
EN 10242 |
B16.3 |
فولادی |
دنده ای جوشی |
— |
4145 |
EN 10241 |
B16.11 |
|
DIN/EN |
||||||
3419 |
2605,2615,2616 |
B16.9 |
||||
BS/EN1965 |
||||||
مسی |
مسی یا آلیاژ مس |
|
— |
2016 |
EN1254 |
B16.22 |
ترموپلاستیک |
برنجی یا فولادی با روکش نیکل یا قلع |
|
12753-3 |
21003-3 |
DIN50930 |
— |
|
DIN/EN12502 |
|||||
|
EN1254-3 |
|||||
|
10088-1 |
۳) در لوله کشی هایی که دمای کار سیستم بیش از 120 درجه سلسیوس است، نباید از وصاله های مسی استفاده کرد.
۴) در لوله کشی بخار و بخارچگالیده، استفاده از وصاله های مسی مجاز نیست.
۵) وصاله های لوله کشی ترموپلاستیک برای استفاده در تأسیسات گرمایی با آب گرم کننده، با دمای کار حداکثر 80 درجه سلسیوس و فشار کار 10 بار، باید از نوع برنجی یا فولادی، با روکش نیکل یا قلع، باشد.
– استفاده از دیگر وصاله ها در لوله کشی ترموپلاستیک به شرطی مجاز است که فشار کار، دمای کار، عمر مفید و ضریب اطمینان آنها با این بند از مقررات مطابقت داشته باشد.
۱۴-۱۰-۳-۵ انتخاب فلنج
الف) در لوله کشی فولادی با اتصال جوشی، اتصال بازشو باید با نصب فلنج صورت گیرد.
ب) فلنجهایی که در لوله کشی فولادی با اتصال جوشی به کار می رود باید از نوع فولادی و مخصوص اتصال جوشی باشد.
فلنجهای فولادی مخصوص اتصال جوشی باید مطابق یکی از استانداردهای زیر باشد:
ISO 7005-1, EN 1092, ANSI/ASTM B16.5
پ) در هر سیستم لوله کشی باید با رعایت شرایط کار آن سیستم، فلنج انتخاب شود.
۱۴-۱۰-۳-۶ انتخاب شیر
الف) شیرهای مورد استفاده در لوله کشی تأسیسات مکانیکی ساختمان باید از نظر جنس، اندازه، ضخامت جدار، نوع دنده یا فلنج و دیگر مشخصات، برای کار در هر یک از سیستم های لوله کشی مناسب باشد.
۱) در لوله کشی فولادی، اگر اتصال از نوع دنده ای است، شیر باید از نوع مسی یا آلیاژهای مس انتخاب شود.
۲) در لوله کشی فولادی، اگر اتصال از نوع جوشی و فلنجی است، شیر را باید از نوع چدنی یا فولادی با اتصال فلنجی انتخاب کرد.
۳) در لوله کشی مسی، شیر باید از آلیاژهای مس (برنجی یا برنزی) و مخصوص اتصال دنده ای باشد. در این نوع لوله کشی، حداکثر قطر اسمی شیر باید 54 میلی متر باشد.
ب) در لوله کشی تأسیسات مکانیکی ساختمان، شیر باید مطابق یکی از استانداردهای جدول (۱۴-۱۰-۵) انتخاب شود.
۱) در هر سیستم، باید باتوجه به شرایط کار آن (دما و فشار کار)، شیر را انتخاب کرد.
جدول (۱۴-۱۰-۵): انتخاب شیر در تأسیسات گرمایی و سرمایی
نوع شیر |
چدنی (فلنجی) |
فولادی (فلنجی) |
آلیاژ مس (دنده ای) |
کشویی |
ISIRI 3363 EN 1171,1092,558 ANSI/ASME B16.10 ISO 5996.7005 فلنج JIS B2031 |
EN 1984,1503,558 ANSI/ASME B16.10 JIS B2071 |
EN 12288 ANSI/MSS SP-80 JIS B2011 |
کف فلزی |
EN 13789,1092 ANSI/ASME B16.10 JIS B2031 |
EN 13709 ANSI/ASME B16.10 JIS B2071 |
BS 5154 ANSI/MSS SP-80 JIS B2011 |
یک طرفه |
|
EN 13709 ANSI/ASME B16.10 JIS B2071 |
EN 12288 ANSI/ASTM B16.24 ANSI/MSS SP-80 |
|
|||
|
|||
|
|||
سماوری |
|
EN 12304 ANSI/ASME B16.10 |
|
|
|||
پروانه ای |
|
EN 593 ANSI/ASME B16.10 |
|
|
|||
|
۷-۳-۱۰-۱۴ اتصال
الف) کلیات
۱) در لوله کشی تأسیسات مکانیکی ساختمان، اتصال لوله به لوله، لوله به وصاله و وصاله به وصاله، باید برای شرایط کار طراحی سیستم لوله کشی مناسب، آب بند و مورد تأیید باشد.
۲) دو فلز ناهمجنس باید با واسطه وصاله برنجی یا برنزی متصل شوند و یا، یک واشر لاستیکی یا سربی دو فلز را از هم جدا کند.
۳) در لوله کشی های فولادی زیر، تا قطر اسمی 50 میلی متر، اتصال باید از نوع دنده ای و در لوله کشی به قطر اسمی 65 میلی متر و بزرگتر، اتصال باید از نوع جوشی و فلنجی باشد:
– بخار کم فشار
– برگشت بخارچگالیده کم فشار
– آب گرم کننده با دمای پایین
– آب سردکننده
– آب خنک کننده
۴) در لوله کشی های فولادی زیر همه اتصال ها باید از نوع جوشی و فلنجی باشد:
– آب گرم کننده با دمای متوسط و بالا
– بخار پرفشار
– برگشت بخار چگالیده پرفشار
ب) در انواع سیستم های لوله کشی، اتصال باید طبق استانداردهای مندرج در جدول (۱۴-۱۰-۶) باشد.
۱) در جوشکاری باید مفتول جوش مناسب و مورد تأیید به کار برد.
۲) در لوله کشی مسی، اتصال باید از نوع لحیمی مویینگی باشد. در انتخاب نوع مفتول لحیم کاری نرم یا لحیم کاری سخت، باید به شرایط کار سیستم لوله کشی (دما و فشار کار) و مورد تأیید بودن و مطابق بودن مفتول با یکی از استانداردهای مندرج در جدول (۱۴-۱۰-۶) توجه شود.
۳) در لوله کشی مسی، در نقاطی که باید قابل بازکردن باشد، مانند نقاط اتصال به شیرهای برنجی یا برنزی دنده ای یا به دستگاه ها و جزآنها ، اتصال باید از نوع وصاله فشاری و مطابق با جدول (۱۴-۱۰-۶) باشد.
۴) در لوله کشی ترموپلاستیک تأسیسات گرمایی با آب گرم کننده، تا دمای کار حداکثر 80 درجه سلسیوس و فشار کار حداکثر 10 بار و آب سردکننده، اتصال لوله به لوله، لوله به وصاله و وصاله به وصاله باید از نوع فشاری یا دنده ای و مطابق جدول (۱۴-۱۰-۶) باشد.
جدول (۱۴-۱۰-۶): انتخاب اتصال لوله به لوله، لوله به وصاله، و وصاله به وصاله در تأسیسات مکانیکی ساختمان
نوع لوله کشی |
نوع اتصال |
استاندارد ملّی |
استاندارد جهانی |
استاندارد اروپائی |
سایر استانداردها |
فولادی |
دنده ای |
1798 |
ISO 7.1 |
DIN 2999 |
|
|
BS 21 |
||||
جوشی |
|
|
DIN 1910 |
ANSI/ASME B 13.1 |
|
|
BS 2633, 5153 |
||||
مسی |
لحیمی مویینگی |
|
ISO 2016 |
EN 1254 |
ANSI/ASME B 16.22 ANSI/ASME B 16.26 |
وصاله فشاری |
|
|
BS 864-2 |
||
ترموپلاستیک |
فشاری یا دنده ای |
|
|
|
ANSI/ASTM F 877 ANSI/ASTM F 1281 |
|
ISO 21003 |
|
|||
|
1,2,3,5- |
|
|||
|
|
|