واژه پلاستیک از ریشه یونانی[1] به معنای شکلپذیر است. پلاستیکها مواد آلی گوناگون مشتق از سلولز، رزین[2]، پروتئین، مواد نفتی، زغال و مانند اینها هستند که توسط گرما، فشار و یا گرما و فشار توأم میتوان آنها را به شکلهای دلخواه درآورد. به لحاظ فرمول شیمیایی پلاستیکها، پلیمرها یا ماکرو ملکولهایی (با جرم ملکولی بسیار زیاد) هستند که از به هم پیوستن ملکولهای هیدروکربنی سادهای به نام منومر به وجود آمدهاند. فرآیند پیوند منومرها و تشکیل پلیمرها را پلیمریزاسیون نامند. چنانچه هنگام ترکیب چند منومر یا گروههایی از منومرها ملکولهای کوچکی مانند آب، الکل، اسید کلریدریک و آمونیاک به شکل فرآورده جنبی حاصل شود، این عمل را پلیمریزاسیون تراکمی[3] نامند. برخی پلیمرها به روشی که آن را پلیمریزاسیون افزایشی[4] مینامند، ساخته میشوند و در این صورت فرآوردههای تولیدی همان ترکیب منومرها را دارند. در فرآیند افزایشی منومرها انتها به انتها به هم میچسبند. تکرار ملکولها ممکن است به شکل زنجیر خطی، زنجیر دارای شاخه یا بازو، یا زنجیرهایی که در عرض به یکدیگر متصل هستند، صورت گرفته و تشکیل شبکه درهمی بدهند[5].
سلولوئید، نخستین پلاستیکی است که در سال 1896 توسط هایت[6] از سلولز ساخته شد. در سال 1907 فرمول ساخت اولین پلاستیک که تماماً از مواد مصنوعی و از ترکیب فنل و فرمآلدئید بود، به وسیله بکلند[7] کشف و به نام سازنده آن بکلیت[8] نامگذاری شد. بکلیت دارای رنگی تیره و تولید آن در رنگهای دیگر مقدور نبود. در سال 1918 نخستین پلاستیک بیرنگ که فرمآلدئید اوره[9] است ساخته شد که مادهای رنگپذیر بوده و تولید آن به رنگهای متنوع امکانپذیر بود.
تاکنون هزاران ترکیب پلاستیکی در بیش از 50 گروه، کشف و ساخته شده و تحقیقات در این راه هنوز ادامه دارد. وفور و رشد تولید و مصرف انواع فرآوردههای پلاستیکی به حدی است که کاربرد آن در تمام بخشهای صنعت از جمله ساختمان رواج چشمگیری یافته است.
تولید فرآوردههای پلاستیکی در سه مرحله انجام میشود که گاهی اوقات یکدیگر را میپوشانند. مرحله اول، تبدیل مواد اولیه به ترکیبات پلاستیکی پایه به شکل پودر، دانهریز[10]، دانهدرشت[11] یا رزینهای آبکی است. مرحله دوم، شکل دادن به این مواد است که آنها را با اعمال روشهایی به صورت ورق، فیلم لوله، میله و سایر نیمرخها در میآورند. معمولاً در این مرحله، پلاستیک با یک یا چند جسم دیگر ترکیب میشود تا ویژگیهای فیزیکی دلخواه در فرآورده به دست آید. مواد نرم کننده برای کارپذیری بیشتر، مواد پر کننده برای افزایش حجم و در نتیجه ارزانتر شدن، فیبرها برای افزایش تاب و پایایی و مواد سخت کننده به منظور گیرش سریعتر به مواد پلاستیکی افزوده میشود. در مرحله سوم فرآوردههای پلاستیکی نهایی از این نیمرخها ساخته میشوند.
هرکدام از پلاستیکها مشخصههای ویژه خود را دارند. سبکی و سنگینی، نرمی و سختی، پایداری و ناپایداری در برابر گرما، شفافیت و سایر ویژگیهای آنها به خاطر اختلاف در وزن ملکولی و شکل زنجیر ملکولیشان متفاوت است.
[1]. Plastic, Fr. Gr., Plastikos
[2]. Resin
[3]. Condensation
[4]. Addition
[5]. Cross link
[6]. John W.Hyatt
[7]. H. Baekeland
[8]. Bakelite = Phenol Formaldehyde
[9]. Urea Formaldehyde
[10] . Granules
[11]. Beads