۲-۱۷-۲ انواع

۱-۲-۱۷-۲ رنگها

در حالی‌که روغنها یکی از مواد اولیه رنگهای سنتی بودند، در سالهای اخیر پیشرفتهای جدیدی در صنعت رنگ حاصل شده است و رنگهای الکیدی، امولسیونی رزینی، متالیک و لومینسنت، مکمل رنگهای روغنی شده‌اند.

الف:  مصالح و ابزار تمیز کننده

       نوع مصالح و ابزار تمیزکننده، بسته به نوع سطح مورد نظر و موادی که باید پاک شوند، تغییر می‌کنند، موادی نظیر صابونها، دترجنتها[1]، مواد پاک کننده حلال و ابزارهایی مانند برس سیمی، کاردکها[2]، کاغذهای سمباده، ساینده‌ها و دستگاه‌های ماسه پاشی (سند بلاست)[3] برای تمیز کردن سطوح به کار می‌روند. بعضی سطوح نیاز به پاک کننده‌های ویژه‌ای دارند. معمولاً دستورالعملهای تمیزکاری، آماده‌سازی و رنگ‌آمیزی توسط تولیدکنندگان بزرگ، تهیه و در اختیار مصرف‌کنندگان قرار داده می‌شود.

ب:   پوششهای نخستین (پرایمرها)[4]

       پرایمرها نخستین پوشش برای بسیاری از سطوح مختلف، به منظور کمک به جلوگیری از رنگ‌پریدگی یا تغییر رنگ نهایی هستند و سبب چسبندگی بهتر پوششهای بعدی می‌شوند. مصالح به کار رفته به عنوان پرایمر، بسته به سطح آستر تغییر می‌کند.

       سطوح آلومینیومی باید با پرایمر کرومات روی آغشته شوند و از مصرف رنگهای سربی روی آنها خودداری شود.

       سطوح مسی برای جلوگیری از خوردگی، نیاز به پرایمر خاصی ندارند، برای اینکه لایه اکسید مس تولید شده مانع از اکسیداسیون بعدی می‌شود. چنانچه قرار است سطوح مسی رنگ‌آمیزی شوند، پس از تمیزکاری معمولی می‌توان با پرایمرهای متداول روی سطوح فلزی آن را رنگ‌آمیزی کرد.

       چنانچه روی فلزات گالوانیزه قبلاً اسید استیک رقیق مالیده شده باشد، ممکن است با هر نوع پرایمر مناسب آنها را آسترکاری نمود. در غیر این صورت باید پرایمر ویژه سطوح گالوانیزه به کار رود.

      سطوح اسکلت فولادی بسته به شرایط رویارویی متفاوت، به پرایمرهای مختلفی نیاز دارند. پرایمرهای اولئو رزینی حاوی سیلیکون سرب قلیایی، کرومات، اکسید فریک، دی اکسید تیتانیوم، فسفیت سرب دی بازیک یا دوده برای کارهای داخلی و خارجی در شرایط رویارویی عادی به مصرف می‌رسند. برای سطوح خارجی اسکلت فلزی که با عوامل جوی شدید (نامساعد) رویارو هستند یا برای فولاد مدفون در بتن، باید آلکید عادی محتوی سرنج به مصرف برسد. فولادهایی که در معرض عوامل غیر عادی نظیر مواد شیمیایی، تعریق یا بخار شدید قرار می‌گیرند، باید با پرایمری که هنگام خشک شدن، ویژگیهای سخت‌شوندگی زیاد[5] دارد، نظیر پرایمر اپوکسی (ویژه فلزات) حاوی سرنج اندود شوند. سطوح فرآورده‌های پنبه کوهی سیمان، باید از یک قشر پرایمر ضد قلیا مانند پرایمرهای حاوی لاستیک مصنوعی آغشته شوند.

      سطوح قیری و قیراندود، پرایمری لازم دارند که مصالح قیری را در برابر رو زدن[6] به سطوح رویی باز دارد. شلاکها برای این منظور مناسب‌اند، منتهی لایه شکننده‌ای ایجاد می‌کنند که ممکن است مانع چسبیدن قشرهای بعدی شوند. برای این منظور جانشین مناسب، پرایمر آلومینیومی آماده به مصرف یا سیلر از نوع امولسیون لاتکس است. سطوح بتنی پایین‌تر از کف تمام شده، باید قبل از رنگ‌آمیزی در برابر نفوذ آب از زیر آب‌بندی گردند. بعد از آن پرایمر از نوع رنگ ضد قلیایی لاستیک کلره[7] باید مصرف شود.

       سطوح بلوکهای سیمانی خشک و عاری از مواد قلیایی که قرار است رنگ‌آمیزی شوند، به پرایمر از نوع لاتکس فیلر نیاز دارند. اگر بلوکها قلیائیت نشان دادند، پرایمری از نوع ضد قلیا باید به مصرف برسد.

       سطوح اندود سمیانی خشک و بدون مواد قلیایی را می‌توان با سیلر لاتکس امولسیونی یا یک سیلر پرایمر اولئورزینی اندود کرد. اگر سطوح، کمی نم و نشانه‌ای از قلیائیت داشته باشند، باید با پرایمر ضد قلیایی لاستیک مصنوعی آغشته گردند.

       سطوح چوبی بسته به نوع چوب، به یکی از چند نوع پرایمر به شرح زیر احتیاج دارند و سپس روی پرایمر، رنگ رویه به کار خواهد رفت.

       ـ برای چوب‌هایی که قرار است قشر رویه آنها رنگ یا لعاب باشد، پرایمر باید از آستر لعاب الکیدی انتخاب شود.

       ـ چنانچه قرار است به سطح چوب سخت رگه نزدیک مواد رنگرزی زده شود، پرایمر باید از نوع مواد رنگرزی مناسب انتخاب شود.

       ـ برای سطح چوب رگه درشت نرم به صورت طبیعی یا رنگرزی شده، پرایمر باید از نوع جلای براق الکیدی باشد که (50%) در حلالهای معدنی رقیق شده باشد.

       ـ برای سطوح طبیعی یا رنگرزی شده سخت چوب‌های رگه باز (به طور مثال بلوط یا زبان گنجشک)، اگر قرار است چشمه‌ها پر شود از خمیر طبیعی چوب به عنوان پرایمر استفاده خواهد شد، در غیر این صورت پرایمر روغن عمل آمده‌ای نظیر روغن تانگ یا روغن بزرک جوشانده خواهد بود.

       ـ سطوح چوبی کف اعم از طبیعی یا رنگرزی شده چنانچه رگه‌ها یکبار فشرده و نزدیک باشند، از روغنهای عمل آمده و اگر رگه‌ها باز باشند، از خمیر طبیعی چوب استفاده خواهد شد.

       ـ برای رنگ طبیعی (خودرنگ) با دوام عالی روی چوب‌های چشمه باز یا چشمه پر، پرایمر از نوع اپوکسی پلی‌استر براق شفاف مناسب است.

       ـ برای سطوح لعاب‌زده با نمای مات، روی چوب چشمه باز یا چشمه پر، باید از پرایمر لعاب الکیدی که (25%) با حلال معدنی رقیق شده استفاده شود.

       سطوح آجری و سنگی ممکن است نیاز به پوشش خود رنگ داشته باشند تا از نفوذ رطوبت به آنها جلوگیری کند، نمای طبیعی آنها حفظ شود و نگهداری آنها در آینده آسان‌تر باشد. در این موارد یک قشر سیلیکون شفاف برای اندود آنها کفایت می‌کند.

ج:    رنگهای روغنی

     ترکیبات پایه‌ای رنگهای بر مبنای روغن عبارتند از: بدنه[8]، مواد پرحجم کننده[9]، حامل[10]، رنگینه[11]، رقیق کننده[12]، خشک کننده[13] و مواد افزودنی ویژه به منظور ایجاد کیفیتهای مناسب در رنگ.

       ـ بدنه رنگ

       بدنه رنگ که از گرد ماده‌ای جامد تهیه می‌شود، وظیفه ایجاد قدرت رنگ‌آمیزی و پوشاندن[14] سطوح را عهده‌دار است. در رنگهای سفید، بدنه عمل رنگینه را نیز انجام می‌دهد. موادی که بیش از همه برای بدنه رنگ مصرف می‌شوند، عبارت‌اند از کربنات بازی یا سولفات بازی سرب (که بیش از همه رایج است)، اکسید روی، لیتوپون و اکسید تیتانیوم. البته قوانین کشورهای پیشرفته کاربرد املاح سرب در رنگسازی را، به خاطر سمی بودن آنها محدود کرده‌اند و مصرف این مواد جز در صنایع سنگین، دریایی و حمل و نقل به تدریج کاهش می‌یابد. املاح سفید سربی از نظر فیزیکی و شیمیایی با روغن بزرک ترکیب شده و به این دلیل وقتی به تنهایی با روغن به کار روند، رنگ بادوامی را ایجاد می‌کنند. این رنگها قدرت پوشانندگی خوبی دارند و پس از گذشت زمان، سطح مطلوبی برای رنگ‌آمیزی مجدد را به خاطر سفیدک زدن (آهکی شدن)[15] تدریجی که در آنها اتفاق می‌افتد ارائه می‌دهد. در هر حال املاح سربی سمی هستند و به خاطر بخارهای سمی که ایجاد می‌کنند مصرف آنها در خارج بنا برای کارگران کم خطرتر است. این رنگها در مجاورت گاز هیدروژن سولفوره موجود در هوا، تمایل به تیره شدن دارند. اکسید روی، بدنه مناسبی برای رنگ است و هنگامی که به همراه املاح سفید سرب به کار رود، استحکام و دوام بیشتری دارد. هر چه قدرت رنگ نگهداری یک رنگ بیشتر باشد، الاستیسیته آن افزایش یافته و کمتر آهکی می‌شود. این رنگ نسبت به بقیه رنگها تمایل کمتری به زرد شدن دارد. اگر مقدار اکسید روی به کار رفته در رنگ مورد استفاده در سطوح خارجی خیلی زیاد باشد، تمایل قابل توجهی برای ایجاد شکاف در رنگ، ترک‌ خوردگی و ورقه شدن وجود خواهد داشت. بدنه رنگ برای رنگ خارجی، نباید بیشتر از (20%)، اکسید روی داشته باشد. این اکسید در فرمولاسیون رنگ منازل برای کنترل کپک‌زدگی نیز بهتر است. به خاطر پایداری در برابر زرد شدن، اکسید روی بیشتر در رنگها و لعابهای داخلی مصرف می‌شود. از اختلاط سولفور باریوم و سولفات روی لیتوپون به دست می‌آید که در ساختن رنگهای داخل ساختمان مصرف زیادی دارد.

     دی‌اکسید تیتانیوم در سه شکل تولید می‌شود. آناتاز[16]، روتیل[17] و پروکیت[18] که هر سه در فرمولاسیون رنگ به کار می‌روند. دی‌اکسید تیتانیوم رنگ را بهتر از هر بدنه دیگر نگه می‌دارد، به ویژه در ساختن رنگهایی که در معرض بخارها و گازهای حاوی هیدروژن سولفوره هستند.

       ـ پرحجم کننده‌ها

    پرحجم کننده‌ها (یا رنگدانه یارها) موادی هستند که از نظر شیمیایی بی‌اثرند[19] و به منظور افزایش حجم و جلوگیری از ته‌نشینی مواد اکتیو رنگ به بدنه اضافه می‌شوند. گرد کربنات کلسیم، گرد سیلیس، سیلیکات آلومینیوم و سولفات باریوم همگی به عنوان رنگدانه یار مصرف می‌شوند.

       ـ حامل رنگ

       حامل رنگ ماده‌ای است که جسم جامد بدنه در آن معلق است. حامل حاوی (85%) تا (90%) روغن خشک شونده[20] و بقیه آن رقیق کننده[21] و خشک کننده[22] است. روغنهای خشک شونده مشتمل‌اند بر روغن بزرک[23]، روغن سویا، روغن ماهی، روغن کرچک دهیدراته[24]، روغن تال[25]، روغن تانگ[26]، روغن پریلا[27] و روغن اوتیسیکا[28]. گاهی اوقات بعضی رزینهای مصنوعی برای ایجاد فیلم سخت‌تری به این مخلوطها اضافه می‌شوند.

       همه این روغنها خشک شونده هستند، بدین معنی که هنگام رویارویی با هوا اکسیده شده، تشکیل توده رزینی سختی می‌دهند که سطح مورد نظر را پوشانده و حفظ می‌کند.

       روغنهای گوناگون در درجات متفاوتی از سختی و با سرعتهای مختلف خشک می‌شوند، برخی بیشتر از دیگران در برابر آب و رطوبت پایدارند و فیلمهای سخت شده با کشسانی متفاوتی دارند. بنابراین انتخاب حامل رنگ به مکان و طول مدت زمان خشک شدن، بستگی دارد. مثلاً روغن بذر کتان خام آهسته‌تر، ولی با رنگی روشن‌تر از روغن جوشانده خشک می‌شود. روغن تانگ فیلم قویتری از روغن بزرک ایجاد می‌کند و در صورت مراقبت از آن، آب‌بند کننده‌تر از روغن کتان است.

       ـ رنگینه‌ها

    رنگینه‌ها را برای تأمین رنگ دلخواه مصرف می‌کنند. در حالتی که رنگ سفید باشد، بدنه و رنگینه هر دو یکی هستند. رنگینه‌ها به دو گروه اساسی تقسیم‌بندی شده‌اند، طبیعی و ساختگی (یا مصنوعی). رنگینه‌های طبیعی از منابع جانوری، گیاهی و مواد معدنی به دست می‌آیند. قسمت عمده رنگینه‌ها از منابع معدنی نظیر اکسید آهن، اکسید کرم، اکسید کبالت، سیناها[29]، اخراها[30] و امبرها[31] هستند. بسیاری از ترکیبات مصنوعی رنگینه‌ها از گروه فتالوسیانینها می‌باشند. رنگینه‌های عمده عبارتند از:

     رنگینه‌های قرمز شامل سرنج[32]، ورمیلیون[33] و اخرای قرمز[34]

       رنگینه‌های قهوه‌ای شامل اخرای پخته[35]، سینای پخته[36] و

       امبر پخته[37]

       رنگینه‌های زرد شامل اکسید کروم، اکسید روی و اکسید کادمیوم

       رنگینه‌های آبی مشتمل بر آبی کبالت[38]، آبی پروس[39]، اولترامارین[40]

      رنگینه‌های سبز شامل املاح کروم[41]، ویریدین[42]، و سبز امرالد[43]

       رنگینه‌های سیاه مشتمل بر دوده[44] و دوده قطران[45]

       ـ رقیق کننده‌ها یا تینرها

       رقیق کننده‌ها یا تینرها حلالهای فراری هستند که نوعی وابستگی طبیعی به حامل رنگ دارند، حلالها سبب جریان یافتن بهتر رنگ شده و در موقع مصرف رنگ می‌پرند. ترپنتین[46] یکی از متداول‌ترین رقیق کننده‌ها است.

      برخی برشهای نفتی (حلالها) مانند نفتا[47] و بنزین نیز به عنوان رقیق کننده به مصرف می‌رسند.

       ـ خشک کننده‌ها

       خشک کننده‌ها نمکهای آلی فلزات مختلف مانند آهن، روی، کبالت، سرب، منگنز و کلسیم هستند که به منظور تسریع در اکسیداسیون و سخت شدن حامل به کار می‌روند.

د:     رنگهای الکیدی[48]

       این رنگها به این دلیل الکیدی خوانده می‌شوند که در فرمولاسیون آنها رزینهای ساختگی الکیدی به کار رفته است. رنگهای الکیدی از ترکیب یک روغن خشک شونده نظیر بزرک یا روغن کرچک دهیدراته با گلیسیرین (الکل) و انیدرید فتالیک (اسید) ساخته می‌شود.

      روغنهای استیرناته[49] نیز گاهی برای ساختن رنگهایی به کار می‌روند که دارای خاصیت خشک شوندگی سریع و چسبندگی عالی شوند. چنین فرمولاسیونی مقاومت بسیار خوبی را به رنگ در برابر قلیاها می‌دهد. در این موارد روغن خشک شونده معمولی، به صورت امولسیون یا محلول در استون است.

       رنگهای الکیدی عموماً مقاومت کمی در برابر مواد قلیایی دارند، ولی در برابر آب بسیار بادوام‌اند. در پوششهای سفید برای جلوگیری از زردی زدن رنگ از روغنهای سویا و کرچک به همراه الکید استفاده می‌شود. رزینهای الکیدی به عنوان اصلاح کننده رنگهای دیگری نیز کاربرد دارد. این رنگها بادوامترند و چسبندگی بهتری با سطوح دارند، رنگ الکیدی را می‌توان از (20%) تا (50%) به رنگهای لاتکسی افزود.

هـ:   رنگهای امولسیونی رزینی[50]

     رنگهای امولسیونی رزینی یا لاتکس رنگهایی هستند که حامل آنها امولسیون رزینی است. بدنه این رنگها معمولاً دی اکسید تیتانیوم یا لیتوپون است و پروتئین سویا به فرمولاسیون اضافه می‌شود و مواد محافظ[51] به منظور جلوگیری از تشکیل میکرو ارگانیسمها به کار می‌روند. پرحجم کننده‌هایی مثل خاک چینی نیز ممکن است به رنگها اضافه شود.

      رقیق‌کننده آبست که باید یک ماده پخش کننده[52] به آن اضافه گردد تا سبب تعلیق رنگینه‌ها و سایر مواد در امولسیون گردد. این رنگها بر پایه امولسیون تمایل به کف کردن دارند، بنابراین یک ماده کف‌زا به رنگ می‌افزایند. نهایتاً متیل سلولز به منظور تأمین ویژگیهای بهبود جریان رنگ به کار گرفته می‌شود.

       این رنگها را روی سطوح براق نمی‌توان به کار برد. به علاوه باید آنها را از اثر یخزدگی محفوظ داشت.

و:     رنگهای با جلای فلزی[53]

       رنگهای با جلای فلزی یا متالیک حاوی یک رنگینه فلزی و یک حامل هستند. ماده رنگینه از تکه‌های[54] ریز فلزی مانند آلومینیوم، مس، برنز، روی یا قلع است. این ذرات در یک ماده حامل معلق هستند که ممکن است از انواع جلاهای طبیعی یا مصنوعی یا بسته به محل مصرف رنگ یک لاک زود خشک شونده[55] مخصوص برنزی یا حامل بر پایه قیر باشد.

       رنگهای فلزی برای بسیاری از موارد زینتی مصرف می‌شوند. رنگ با جلای آلومینیوم به ویژه آستر مناسبی برای سایر رنگهای فلزی می‌باشد.

ز:     رنگهای لومینسنت[56]

      رنگهای لومینسنت حاوی موادی هستند که از خود نور ساطع می‌کنند و نباید با سطح رنگ شده‌ای که نور را به سادگی برمی‌گرداند، اشتباه شوند. این رنگها از افزودن مواد فسفرسنت[57]، فلورسنت[58] یا مواد رادیواکتیو به هریک از انواع حاملهای بدون خشک کننده[59] ساخته می‌شوند. ماده رنگی نیز ممکن است به این رنگها اضافه شود. رنگ لومینسنت ممکن است در منازل مسکونی برای ایجاد منظره خاصی به کار رود، ولی مصرف آن بیشتر در بیمارستانها، مدارس، کارخانه‌ها و هتلها است. این رنگ روی علائم اخطار و بازدارنده یا موانع، در مواضع و در مواقع کم نور و تاریک زده می‌شود.

ح:    رنگهای قیری و قطرانی

      رنگهای قیری و قطرانی محصولاتی هستند به صورت امولسیون یا محلول در حلالهای آلی با رنگینه، مواد نرم کننده رزینهای مصنوعی و فیلرهای غیر آلی یا بدون آنها، به رنگ سیاه یا تیره که از قیر نفتی یا زفت قطران[60] به دست می‌آیند. فیلم نازکی از این رنگها روی سطوح تشکیل می‌شود. اشکال عمده آنها حساسیت به هوازدگی است. زیرا در برابر هوا، تابش آفتاب و تغییر دما حساس‌اند و زود شکننده می‌شوند.

       به کمک گرما می‌توان با زفت قطران و قیر در لایه‌های نازک روی لوله‌های تأسیسات را پوشاند، تا هنگام دفن شدن در زمین از داخل و خارج از تأثیر بد مواد مجاور در امان باشند. همچنین از زفت قطران و قیر، امولسیونهایی ساخته می‌شود که برای رنگ‌آمیزی به کار می‌روند.

ط:    رنگهای ضدآتش

      رنگ ضد آتش، ساختمان را در مقابل آتش محافظت نمی‌کند. بلکه از گسترش آتش جلوگیری می‌نماید. نحوه عمل برخی رنگهای ضد آتش چنان است که خاصیت چسبندگی و تا حدودی اثر عایق‌کنندگی دارند و بعضی رنگها نسوز[61] هستند. نوع دیگر هنگام داغ شدن، بخاری معمولاً از نوع بخار آب یا گاز انیدرید کربنیک آزاد می‌سازند و بدین ترتیب آتش اطراف خود را محدود و خفه می‌سازند. این رنگها پوششهای ضد آتش غیر ورم‌کن[62] نامیده می‌شوند.

      پوششهای دیگر یعنی نوع ورم‌کن[63] ممکن است علاوه بر ارزش رنگ قبلی تا حدودی عایق حرارتی نیز باشند.

       درجه تأخیر انداختن آتش این رنگها، بستگی به ضخامت رنگ به کار رفته دارد و همیشه باید مراقبت شود که هنگام مصرف از دستورالعملهای سازنده رنگ تبعیت گردد. سطح پوشش رنگ به ازای هر لیتر، بسته به نوع رنگ بخصوص و سطحی که باید روی آن اعمال شود، از 5/3 تا 12 متر مربع تغییر می‌کند.

ی:   پوششهای پلی‌استر ـ اپوکسی

     نیاز به مواد رنگی با بدنه سنگین‌تر[64] به ویژه برای مصرف روی دیوارهای ساخته شده از مصالح بنایی و بتن به منظور محافظت بیشتر، تحت شرایطی سخت‌تر و با دامنه وسیع‌تر منجر به توسعه پوششهای پلی‌استر ـ اپوکسی گردید که حاوی درصد بیشتری مواد جامد نسبت به رنگهای سنتی هستند.

       سیستم پوشش مرکب است از یک ماده پر کننده وینیلی[65] و یک رویه رنگینه‌دار پلی‌استر ـ اپوکسی با مواد جامد زیاد که مستقیماً روی بلوک بتنی یا سایر مصالح ساختمانی به کار برده می‌شود. این پوشش، قشر محکم بادوامی را روی سطوح ایجاد می‌کند که در برابر آب، روغن و اغلب مواد شیمیایی بسیار پایدار و بادوام است و با سودهای قوی قابل شستشو می‌باشد. از این رنگ در مکانهایی مانند کلاس درس، کریدورها، آشپزخانه‌ها، کافه تریاها و آزمایشگاهها که دارای آمد و شد زیاد است، استفاده می‌شود.

       قشر رویه مشابه با آنچه گفته شد به صورت شفاف و در انواع براق و نیمه براق ساخته می‌شود. این رویه مناسب برای پوشاندن رنگهای قبلی است و از آن برای محافظت ظاهر سنگ، آجر، چوب و دیگر مصالح استفاده می‌شود. بسته به تخلخل قشر زیرین و درجه براق بودن، اعمال یک یا دو قشر کافی است.

       سیستم دیگر مشتمل است بر رزین اپوکسی دو بخشی محصول قطران زغال سنگ که همانند قشر یکپارچه‌ای در گرمای معمولی تشکیل شده و به عمل می‌آید. قشر پوشش ویژگیهای زفت قطران زغال با مقاومت شیمیایی رزین اپوکسی را توأماً در بر دارد که می‌تواند در برابر غوطه‌ور شدن در آب شور و شیرین و شرایط محیط اطراف آنها پایدار بماند. به علاوه این پوشش در برابر اسیدهای آلی و غیر آلی، قلیاییها و نمکها، بسیاری از محصولات نفتی و نیز لیکورهای هیدروژن سولفاید و مواد موجود در فاضلاب مقاومت بسیار خوبی دارد.

       یکی دیگر از مواد پوشاننده بر پایه اپوکسی عبارتست از سیستمی دو قشری که آستر حاوی مقدار زیادی ذرات روی در چسباننده رزینی است. این مواد به ویژه روی سطوح فولادی ماسه‌پاشی شده[66] به کار می‌رود. لایه پوشاننده پس از تشکیل حاوی تا (93%) وزنی فلز روی است. کاربرد قشر رویه شفاف ممکن است تثبیت قشر آستر را تا حدود 3 ماه به تأخیر اندازد. نتیجه فیلم تشکیل شده همانند گالوانیزه کردن به روش غوطه‌وری است.

       هنوز هم نوعی پوشش شامل لاستیک کلرینه ساخته شده در سه قشر به کار می‌رود که مجموع ضخامت آنها حدود 12/0 میلیمتر است. این پوشش در مناطق بسیار مرطوب، در سردخانه‌ها برای کنترل خوردگی، در مکانهایی مانند ایستگاههای تأسیساتی، کارخانه خمیر کاغذسازی، تصفیه‌خانه‌های فاضلاب، همچنین به عنوان جلوگیری از نفوذ بخار آب بر سطوح مصالح ساختمانی به کار می‌رود. این پوشش نباید در مجاورت روغنهای گیاهی و حیوانی قرار گیرد. رقیق کننده مورد توصیه برای این محصول کزیلول[67] می‌باشد که از مشتقات بنزین[68] است.

۲-۲-۱۷-۲ جلاها

جلاها فرآورده‌هایی هستند به شکل مایع کم و بیش شفاف که به منظور پوشش محافظ سطوح همانند رنگها به کار می‌روند. ضمن اینکه سطح اصلی کار را نشان می‌دهند، تلألو[69] و ظاهر براقی[70] نیز به آن می‌بخشند.

اصولاً جلاها، همان ترکیبات رنگها را دارند. بدنه، حامل، رقیق کننده و خشک کننده و بسته به نوع مصالح به کار رفته در بدنه، به سه گروه تقسیم می‌شوند:

جلاهای رزین طبیعی، جلاهای رزین طبیعی اصلاح شده و جلاهای رزین مصنوعی.

الف:  جلاهای رزین طبیعی

       بدنه این گروه از جلاها از رزین طبیعی درختهای معینی به دست می‌آید. حامل مورد استفاده در جلا، یکی از روغنهای خشک شونده است که در ساختن رنگهای بر پایه روغن به کار برده می‌شوند.

      جلاهایی که از مخلوط روغن و رزین طبیعی ساخته می‌شوند به نام جلاهای اولئورزینی[71] شناخته می‌شوند.

       بهترین رقیق کننده برای جلاها، ترپنتین می‌باشد. تبخیر آن تدریجی است و قدرت جریان قلم موزنی که به جلا می‌دهد، در هیچ کدام از حلالها وجود ندارد. حلالهای معدنی[72]، بنزین و نفتا نیز به عنوان رقیق کننده (تینر) به کار می‌روند. خشک کننده‌های مورد مصرف در جلاها غالباً همانهایی هستند که در رنگها به کار می‌روند.

ب:   جلاهای رزین طبیعی اصلاح شده

       این جلاها با رزینهای طبیعی ساخته می‌شود که توسط فعل و انفعالات شیمیایی در آنها تغییراتی داده شده است.

ج:    جلاهای رزین مصنوعی

       رزینهای مصنوعی رزینهایی هستند که در صنعت پلاستیک تولید می‌شوند و شامل مواد نیتروسلولزی، فنولی، رزینهای آمینوالکید، تعدادی از رزینهای وینیلی، پلی‌اتیلن، پلی‌استایرن، سیلیکون و رزینهای اکریلیک و اپوکسی هستند. برخی از این مواد ترموپلاستیک‌اند و بعضی دیگر ترموست. بسیاری از جلاهای ساخته شده با رزینهای پلاستیکی فقط وقتی پخته شده باشند، بهترین خواص را از خود بروز می‌دهند.

       حامل برای جلاهای رزین مصنوعی اغلب از همان نوع رنگهای خشک شونده‌ایست که در جلاهای اولئورزین به کار برده می‌شود.

       به خاطر تعدد بسیار زیاد گونه‌های رزینهای به کار رفته در جلاهای مصنوعی، دامنه وسیعی از حلالها لازم است. برخی از حلالها شبیه آنچه که در سایر جلاها به کار برده می‌شوند، هستند. مواد استخراج شده از قطران زغال سنگ و برشهای سنگین نفتی به جای حلال به کار می‌روند. مواد خشک کننده عیناً همان موادی هستند که در سایر جلاها به کار گرفته می‌شوند.

۳-۲-۱۷-۲ لعابها[73]

هنگامی که رنگینه‌ای به یک جلا اضافه گردد، نتیجه آن لعاب است. هر نوع جلایی قابل استفاده برای این موضوع است و دوام لعاب بستگی زیادی به کیفیت رنگینه دارد. از آنجا که جلاها بدنه کدری ندارند که سبب رنگ‌آمیزی لعابها شوند، لعابها قدرت پوشش زیادی ندارند.

برای اخذ بهترین نتیجه، یک قشر آستر کدر مورد نیاز است. لعابهای پخته‌ای که با رزینهای مصنوعی ساخته می‌شوند بر روی بسیاری از لوازم خانگی، انواع پنلهای نازک پرده‌ای[74]، بام‌پوشها و دیوارپوشهای خارجی آلومینیومی[75] و مصالح تزئینی داخلی و خارجی به کار می‌روند.

۴-۲-۱۷-۲ شلاک

شلاک تنها پوشش مایع محافظی است که محتوی رزین حیوانی می‌باشند، رزین محصول ترشح یک حشره هندی به نام لاک[76] است.

گردآورندگان رزین آنها را جمع‌آوری کرده، خرد و تمیز نموده و در الکل حل می‌کنند تا از آن شلاک نارنجی[77] به دست آید. با سفید کردن[78] رزین، شلاک خالص سفید به دست می‌آید.

شلاک به سرعت خشک شده، کاربرد آن آسان است و فیلم کشسان محکمی بر روی چوب، فلز، شیشه، چوب‌پنبه و چرم به وجود می‌آورد. به هر حال شلاک نباید برای کارهایی که در شرایط رویارویی خارج بنا قرار می‌گیرند، به کار رود، مگر به عنوان سیلر روی گره‌ها و ترکهای چوب[79] در زیر رنگ خارجی.

شلاک به عنوان قشر پر کننده[80] بر روی لکه‌ها و ماده پر کننده، مصرف قابل توجهی پیدا کرده است و گاهی به تنهایی یک ماده پوششی کامل به حساب می‌آید.

عیب اصلی شلاک این است که زیر نور قوی آفتاب بی‌رنگ شده و آب حاوی قلیاییها، سبب سفید شدن و نرم شدنش می‌شوند.

۵-۲-۱۷-۲ لاکها

ماده‌ای که امروزه به عنوان لاک شناخته می‌شود، در مقایسه با مواد و مصالح مصنوعی نسبتاً جدید است. هدف از تولید این لاکها جانشین ساختن آن با جلا برای پوششهای شفاف[81] می‌باشد. بسیاری از لاکهای جدید بر پایه نیتروسلولز، به همراه رزینهای طبیعی و یا ساختگی و روانسازها[82] به مصرف می‌رسند. این مواد متشکله در مخلوطی از حلالهای فرار حل می‌شوند. پس از پریدن حلال، قشری از پوشش بر جای می‌ماند.

روانسازها با شکنندگی رزینها مقابله می‌کنند و در موقع کار با رزین آن را روان و جاری می‌سازند. ضمناً این مواد به بدنه لاک و دوام آن کمک می‌کنند. معمول‌ترین روان‌کننده‌ها، صمغهای استری هستند.

حلالهای به کار رفته دارای فرمولی کاملاً پیچیده هستند، از آنجا که هیچ حلال ساده‌ای نمی‌تواند تمام مواد تشکیل‌دهنده لاک را در خود حل کند، در بسیاری از موارد از 6 تا 10 نوع حلال را مخلوط می‌کنند تا محصولی به دست آید که بتواند تمام مواد متشکله را در خود حل نماید.

حلالهای متداول شامل اتیل، بوتیل، ایزوپروپیل، آمیل استات، استون و دی‌اتیلن گلیکول می‌باشند.

علاوه بر این مواد متشکله، تینرها درست قبل از مصرف با لاکها مخلوط می‌شوند تا کاهش غلظت به منظور افشاندن، کنترل زمان خشک شدن و کاهش قیمت تمام شده لاکها را تأمین کنند. تینرها شامل گروهی از الکلها ـ اتیلن، بوتیل، آمیل و ایزوپروپیل و تعدادی از مخلوطهای هیدروکربنی نظیر تولوئول، بنزول و کزیلول هستند.

هنگامی که رنگینه‌ها به لاکهای شفاف اضافه شوند، نتیجه آن لعاب لاکی است که خود دامنه وسیعی از رنگها را به وجود خواهد آورد.

امروزه گروه وسیعی از لاکهای شفاف و رنگی برای منظورهای مختلف تولید می‌شوند.

۶-۲-۱۷-۲ مواد رنگرزی

مواد رنگرزی موادی هستند که به منظور رنگ کردن سطوح چوبی به کار می‌روند. نقش این مواد آنست که چوب را رنگ کنند، بدون اینکه رگه‌های چوب را پنهان یا محو سازند ولی پوشش محافظتی را ارائه نمی‌دهند. از مواد رنگرزی برای برجسته‌تر نمودن تضاد رنگ رگه‌ها، تغییر رنگ و حتی تقلید از رنگ چوب‌های گران قیمت روی سطوحی که فاقد رنگ یا رگه مناسب‌اند، استفاده می‌شود. مواد رنگرزی بر مبنای نوع حلال به کار رفته، برای حل کردن ماده رنگی آنها به این شرح تقسیم‌‌بندی شده‌اند:

مواد حل شده در آب، مواد حل شده در الکل، مواد نفوذ کننده روغنی، مواد بازدارنده رگه‌های چوب از تورم و مواد پاک کننده رنگینه.

۷-۲-۱۷-۲ فیلرها

فیلرها موادی هستند که در قشر نهایی سطح چوب، (به ویژه چوب‌هایی که دارای رگه‌های باز هستند) به منظور پر کردن حفره‌ها و آماده کردن سطح صاف و یکنواخت برای جلا زدن یا لاک زدن و نیز برای رساندن رنگ به حفره‌های چوب و وضوح رگه‌ها به کار می‌روند.

عموماً دو نوع فیلر وجود دارد، فیلرهای خمیری که روی چوب‌های رگه باز مصرف می‌شوند و فیلرهای مایع برای چوب‌های رگه بسته.

۸-۲-۱۷-۲ سیلرها

نخستین هدف از کاربرد سیلر این است که سطح چوب را پر کرده و از جذب مواد قشرهای بعدی جلوگیری کند. سیلر ممکن است روی چوب لخت که صاف و سمباده‌زنی شده یا روی چوبی که مواد رنگرزی و فیلر خورده است، به کار رود.

به علاوه سیلر تمایل به نفوذ در فیلر دارد. با مواد رنگرزی مخلوط می‌شود، هر نوع رگه از جا بلند شده چوبی را سفت می‌کند و بنابراین سمباده زنی را آسان‌تر می‌سازد و بالاخره بین چوب و لایه‌های رنگ، چسبندگی ایجاد می‌کند.

تعدادی از مواد به عنوان سیلر مصرف می‌شوند. کاربرد هر نوع سیلر ویژه در هر وضعیت، بستگی به نوع سطح کار نهایی خواهد داشت.

شلاک به عنوان سیلر مصرف وسیعی دارد، ولی این نوع سیلر بهترین چسبندگی برای قشرهای رویه را ایجاد نمی‌کند و ممکن است تمایل به ترک‌خوردگی[83] را در زیر لایه‌های ضخیم روکاری نشان دهد.

سیلر لاکی معمول‌ترین مصرف در زیر روکاری با لاک را دارد و اساساً حاوی رزینهای متشکله لاک، روان کننده، حلال و مواد جامدی از نوع استآرات روی و کلسیم می‌باشد. سیلر جلایی برای کاربرد در زیر جلا یا لاک ساخته شده و به مصرف می‌رسد. این سیلر مشابه جلای پس‌بریده[84] (محلول) است.

۹-۲-۱۷-۲ رنگهای سنتی و ارزان قیمت

این رنگها به علت دوام کمشان امروزه کمتر معمول‌اند، ولی نظر به اینکه برای ساختمانهای موقت یا روستایی مناسب‌اند، در اینجا به شرح مختصری از آنها مبادرت می‌شود.

الف:  رنگ لعابی

       این رنگ برای سطوح گچی داخل ساختمان مناسب بوده و با قلم‌مو، پمپ یا غلتک زده می‌شود.

       رنگ لعابی مخلوطی است از گل سفید یا پودر سنگ آهک (گل مل) به عنوان پر کننده، سریش یا سریشم یا کتیرا به عنوان چسب، قدری لاجورد برای از بین بردن زردی رنگهای سفید و انواع پودر جوهرهای رنگی برای ایجاد رنگهای متنوع. گاهی به جای جوهر رنگی از رنگ پلاستیک امولسیونی استفاده می‌شود.

       مخلوط گل و چسب را پس از اختلاط و خیساندن از صافی پارچه‌های چلوار رد می‌کنند و سپس به مصرف می‌رسانند.

       در اصطلاح رنگ‌کاران، به مخلوطی از رنگ پلاستیک امولسیونی و رنگ لعابی، رنگ نیمه پلاستیک می‌گویند.

ب:   رنگ پنبه آب با دوغاب آهک

       رنگ پنبه با دوغاب آهک هیدراته با غلظتهای مختلف ممکن است ظاهر دیوارهای خشتی و گلی و آجری را بهبود بخشد و از نظر بهداشتی نیز می‌تواند مفید باشد. این رنگ تا حدودی توان محافظت در برابر آب یا فرسوده شدن را به دیوارها می‌دهد و فقط مدت کوتاهی دوام دارد.

       نوعی پنبه آب که محافظت بیشتری در برابر آب به دیوار می‌دهد را می‌توان با حدود 6 لیتر آهک زنده، 14 لیتر آب و 225 گرم پیه ساخت. آب را در قوطی حلبی، جوشانده، بعد آهک را افزوده و خوب به هم می‌زنند، سپس پیه آب کرده را به مخلوط در حال جوش می‌افزایند و مجدداً آنها را به هم می‌زنند، این رنگ با قلم موی پهن زده می‌شود و در صورت اشکال می‌توان قدری آب به آن افزود.

ج:    دوغاب سیمان

       استفاده از دوغاب سیمان برای استحکام نسبی بیشتر روی ساختمانهای گلی و آجری معمول است در این صورت می‌توان از دوغاب انواع سیمانهای پرتلند خاکستری، سفید و رنگی استفاده کرد.

       گاهی بسته به موقعیت به دوغاب سیمان می‌توان قدری آهک شکفته نیز افزود.

د:     رنگهای بر پایه سیمان

       برخی رنگها بر پایه سیمان ساخته می‌شوند. ترکیبات نوعی از این رنگها به این شرح است:

       یک قسمت گرد استآرات کلسیم، 2 قسمت گرد کلرور کلسیم، 5 قسمت سیمان پرتلند و 25 قسمت ماسه ریز و تمیز. این اجزا را با یکدیگر مخلوط کرده، سپس 5 قسمت آب اضافه می‌کنند تا مخلوط خامه مانندی به دست آید. مخلوط را از میان توری پشه‌گیر عبور می‌دهند تا کلوخه‌ها و اجزای درشت از آن جدا شوند. در صورتی که پوشش سفید مورد نظر باشد، سیمان پرتلند سفید در مخلوط به مصرف می‌رسد. برای سایر رنگها 3 تا 4 قسمت از یک رنگ اکسیدی پودر شده، باید به مخلوط افزوده شود. این رنگ معمولاً با قلم‌مو یا جارو در دو دست به فاصله 12 ساعت زده می‌شود.

       فرمول نوعی دیگر رنگ بر پایه سیمان برای سطوح بتنی و سیمانی به شرح جدول زیر است:

       فرمول‌بندی جدول برای مواد خشک بوده و باید پس از افزودن مقدار مناسب آب و مخلوط کردن کامل، آن را در دو دست به فاصله 16 تا 24 ساعت با قلم‌مو زد.

نقش ماده در رنگ	درصد وزنی	ماده مصرفی
شباهت رنگ و سطوح سیمانی زیر آن	64 – 5/94	سیمان سفید پرتلند*
کاهش ترک خوردگی – رنگدانه یار	0 – 25	آهک آبدیده
بهبود خصوصیات کاربرد رنگ و مقاومت در برابر آب	5/0 – 1	استآرات کلسیم یا آلومینیوم
تسریع در سخت شدن سیمان	5/2 – 5	کلرور کلسیم
تأمین طیف وسیعی از رنگها	5/2 – 5	رنگینه دی اکسید تیتانیوم**

* برای رنگهای خاکستری و تیره، از سیمان پرتلند معمولی استفاده شود.

** برای رنگهای غیر سفید، از رنگینه‌های طبیعی ضد قلیا به میزان تا (5%) استفاده شود.

 

هـ:   رنگ سیلیکات سدیم

       رنگ سیلیکات سدیم مخلوطی است از یک قسمت سیلیکات سدیم (40 درصد بامه[85]) و سه قسمت آب، که در دو قشر با قلم‌موی زبری به فاصله چند دقیقه می‌تواند روی دیوار زده شود.

 

[1]. Detergents

[2]. Scrapers

[3]. Sand-Blasting Equipment

[4]. Primers

[5]. Primer with Hard Drying Charactristic

[6]. Bleeding

[7]. Alkali-Resistant Chlormated Rubber Paint

[8]. Body

[9]. Extenders

[10]. Vehicle

[11]. Pigment

[12]. Thinner

[13]. Dryer

[14]. Hiding

[15]. Chalking

[16]. Anatase

[17]. Routile

[18]. Brookite

[19]. Inert

[20]. Drying Oil

[21]. Thinner

[22]. Drier

[23]. Linseed Oil

[24]. Dehydrated Caster Oil

[25]. Tall

[26]. Tung

[27]. Perilla

[28]. Oiticica

[29].Siennas

[30]. Ochres

[31]. Umbers

[32]. Red Lead

[33]. Vermilion

[34]. Red Ochres

[35]. Burnt Ochre

[36]. Burnt Sienna

[37]. Burnt Umber

[38]. Cobalt Blue

[39]. Prussion Blue فریک فروسیانید

[40]. Ultramarine

[41]. Chrome Green

[42]. Viridian

[43]. Emerald Green

[44]. Carbon Black

[45]. Lamp Black

[46]. Turpentine

[47]. Naphta

[48]. Alkyd Paints

[49]. Styrenated Oils

[50]. Resin = Emulsion

[51]. Preservatives

[52]. Dispersing Agent

[53]. Metallic

[54]. Flakes

[55]. Quick Drying Lacquers

[56]. Luminecent

[57]. Phosphorescent

[58]. Fluorescent

[59]. Drier Free

[60]. Coal Tarpitch

[61]. Non Combustible

[62]. Non Intumescent

[63]. Intumescent

[64]. Heavier Bodied

[65]. High-Solid Vinyl Filler

[66]. Sand Blasted

[67]. Xylol

[68]. Benzine

[69]. Lustrous

[70]. Glassy

[71]. Oleo Resinous

[72]. Mineral Spirit

[73]. Enamels

[74]. Curtain Wall Panel

[75]. Aluminum Shingles and Siding

[76]. Lac

[77]. Orange Shellac

[78]. Bleaching

[79]. Knots and Sap Streaks

[80]. Seal Coat

[81]. Clear Finishing

[82]. Plastisizers

[83]. Crazing

[84]. Cut Back Varnish

[85]. Baume