پیوست

ضوابط طراحی مدولار در و پنجره برای ساختمان

مقدمه

سیستم هماهنگی مدولار و اندازه های هماهنگ ساز به عنوان سیستمی کاربردی در طراحیها و در تولید، نصب و اجرای ساختمان و اجزای آن به کار میرود. این سیستم در طراحی فضاها و لوازم و در عرصه های گوناگون طراحی و انبوه سازی و تولید صنعتی، کاربردی گسترده پیدا نموده است. مدول یا پیمون پایه، اندازهای است که در هماهنگی مدولار استفاده میشود و واحد اصلی و اساسی در نظام مدولار است. اندازه ها در این سیستم بر اساس مدول پایه یا ضریبی از آن انتخاب میگردند. مدول پایه و ضرایب آن، برای هماهنگ نمودن گامها یا فاصله ها در شبکه های طراحی به کار برده میشود.

با توجه به اهمیت به کاربستن سیستم های هماهنگ کننده ابعادی و مزایای استفاده از آن در صنعت ساخت و ساز مانند سرعت بخشیدن، افزایش دقت، برخورداری از حداقلهای لازم برای ارتقاء کیفیت ضابطه مند، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن از سال ۱۳۶۹ تاکنون، با به اجرا درآوردن بیش از دوازده طرح تحقیقاتی که نتایج مدون آنها، به شکل تالیف، دستورالعمل و راهنما ارائه شده اند، سعی نموده است تا با استخراج ضوابط از مجموعه نتایج مذکور، نسبت به ترویج استفاده از سیستم مدولار ایران اقدام نماید.

ضوابط ابعادی ارائه شده، بر اساس مطالعات زیر به دست آمده اند:

۱- رشته های عددی و نظام یافته بر اساس اصول و منطق ریاضیات.

۲- ابعاد و اندازه های انسان ایرانی (آنتروپومتری و ابعاد بدن انسان، اندازه های عملکردی با برداشت از اندازه های بدن 1500 نمونه زن و مرد ایرانی)، باتوجه به عوامل محیطی و قابل زیست، مانند جسم، حس، حرکت، فعالیت و سایر عوامل، با بهره بردن از دانش مهندسی عوامل انسانی یا ارگونومی؛

۳- اندازه های ابزار، لوازم و تجهیزات و فضا با برداشت از 300 نمونه؛

۴- کاربرد عملی هماهنگی اندازه ها و سیستم مدولار در طراحی؛

نتایج پژوهشهای انجام شده در زمینه سیستم های مدولار و طراحی ارگونومیک برای تامین شرایط آسایش جسمی برای انسان ایرانی، به صورت مجموعه ای از ضوابط ابعادی برای طراحی مدولار ساختمان تهیه شده است. تدوین این ضوابط علاوه بر تامین شرایط حداقل جهت طراحی برای آسایش انسان به لحاظ ابعادی، کاربرد بسیار گسترده و متنوعی در زمینه های گوناگون طراحی (معماری، سازه، اجزا و قطعات ساختمانی، مبلمان و اثاث، چیدمان و غیره) دارد که در تمام انواع ساختمانها به ویژه ساختمان های مسکونی و متعارف که به روشهای متداول یا به شکل صنعتی و نیمه صنعتی ساخته شوند، کاربرد خواهد داشت.

مزایای استفاده از این ضوابط شامل انبوه سازیها و تکسازی به تعداد زیاد بوده و همچنین به منظور ایجاد هماهنگی در طراحی و تولید ساختمان و لوازم و اثاث که به صورت انفرادی در کارگاهها تولید میشوند نیز کاربرد بسیار دارد. روشن است که انبوه سازی و پیش سازی بدون سیستمی جهت هماهنگ سازی ابعاد، بازدهی و سوددهی چشمگیری نخواهد داشت. لذا تدوین “ضوابط طراحی مدولار برای ساختمان – در و پنجره”، به عنوان یکی از فصلهای مهم، جهت تکمیل هرچه بیشتر ضوابط ابعادی برای طراحی ساختمان به ویژه در سیستم مدولار ایران مطرح خواهد بود. جهت اطلاعات تکمیلی به آثار مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن به ویژه شماره ض-470، گ- 463، گ- 336، 268، 257، 215، 216، 361، 312، 316، 398 و 333 مراجعه گردد.

ماهیت تغییرپذیری ابعاد در تولید صنعتی و رواداریها

ماهیت تغییرپذیری ابعاد در ساختمان و اجزای آن و ضوابطی که مطابق آنها چنین تغییرپذیری، شکل کمیتی به خود میگیرد و با اعداد و ارقام مشخص میگردد و تعریف عواملی که باید در ارزیابی، تشخیص و بررسی رواداریهای اجزای ساختمان و کار در کارگاه ساختمانی در نظر گرفته شوند، از جمله مواردی هستند که در تولید صنعتی باید مدنظر قرار بگیرند. این ضوابط برای ساختمانها و اجزای ساختمانی، به ویژه آن دسته که بر اساس اصول هماهنگی مدولار طراحی و اجرا میگردند، برای تولید انبوه و صنعتی ساختمان، به کار برده میشوند.

این تغییرپذیری نیز باید در سیستمی از اندازه های هماهنگ ساز و مدولار به انجام برسد.

مدول پایه – مدول طراحی و مضارب مدول و شبکه مدولار طراحی برای در و پنجره

آ- مدول پایه برابر M= 100mm

ب- مدول طراحی در و پنجره،بازشو یا درگاهی برابر 3M/2 = 150mm

پ- شبکهء مدولار طراحی برای در و پنجره، بازشو یا درگاهی برابر

3M/2 = 150mm ˟ 3M/2 = 150mm

ت- شبکه مدولار طراحی معماری برای مسکن برابر

300 ˟ 300mm یا 3M ˟ 3M

در طراحی مدولار، انطباق شبکه های طراحی اجزای ساختمانی، با شبکه مدول پایه و شبکه مدولار طراحی، الزامی است.

در سیستم مدولار، هماهنگی و همخوانی اجزا در ترکیب و اتصال با یکدیگر، از نظر اندازه و موقعیت بررسی میگردند. اندازه های هماهنگ ساز و مدولار همراه با شبکه های مدولار برای طراحی مطالعه میشوند. به منظور بالا بردن سطح دقت در انتخاب اندازه و اندازه گذاری، هنگام ارائه اندازه مدولار و اندازه اجرایی برای یک جزء ساختمانی باید به نوع اتصال و رواداریهای آن در ترکیب با سایر اجزاء نیز توجه خاص مبذول گردد.

اندازه های هماهنگ ساز یا مدولار

برای طراحی در و پنجره در سیستم مدولار و اندازه های هماهنگ ساز باید به 3 اندازه توجه داشت:

۱- اندازه اسمی برای دهانه گشودگی نصب بازشو یا پنجره در دیوار که اصولا از اندازه های مدولار و هماهنگ ساز آنها بزرگنر ولی به آنها بسیار نزدیک هستند.

۲- اندازه هماهنگ و مدولار به گونه ای که مرزهای قرار گرفتن در و پنجره و درن آن مشخص گردند (شکل پ-۱).

۳- اندازه اسمی برای در و پنجره که اصولا از اندازه های مدولار و هماهنگ ساز آنها کوچکتر ولی به این اندازه ها بسیار نزدیک هستند.

شکل پ-۱ اندازه مدولار یا هماهنگ ساز

اندازه هماهنگ ساز یا مدولار، مقدار فضای اشغال شده توسط هر جزء ساختمانی و اتصالات مربوط به آن را مشخص می سازد. اندازه های مدولار، از مجموع اندازه های اجرایی و اندازه های دو حاشیه که در کنار جزء ساختمانی (برای اتصالات و رواداریها و سایر) در نظر گرفته میشود، به دست می آید. اندازه های اجرایی بسته به نوع طرح، جنس مصالح و ویژگیهای فیزیکی محصول دارد و توسط سازنده و تولیدکنندگان محصولات به گونه ای تنظیم میگردد که جزء ساختمانی، و درن اندازه مدولار تعیین شده در سیستم اندازه های مدولار، تعبیه گردد.

در شکل پ-۲ سه اندازه گفته شده را میتوان مشاهده کرد. روشن است که این تفاوت اندازه ها، به دلیل وجود برخی رواداریها و انحراف از اندازه و موقعیت که ممکن است روی اندازه های تولید و به هنگام نصب و اجرا بروز نمایند، پدید می آیند.

هماهنگی مدولار و تولید انبوه و صنعتی در ساختمان

از اهداف اصلی طراحی، تولید و اجرای ساختمان در نظام هماهنگی اندازه ها و به کار بستن اندازه های هماهنگ ساز و مدولار، توسعه هرچه بیشتر انبوه سازی با استفاده از امکانات صنعتی است.

روند ساختمان سازی نمونه، روندی است که در آن ساختمان در پی ساخت و نصب متناسب اجزای آن بنا گردد. به عبارت دیگر، اجزای آن از پیش ساخته شده باشند. لذا طراحی در سیستمی از اندازه های هماهنگ ساز و مدولار الزامی میگردد.