۴-۵-۱-۱ الزامات کلی
۴-۵-۱-۱-۱: پهنای الزامی بیان شده برای تمام قسمتهای فضاهای ارتباط و دسترس نباید در جهت خروج از واحد تصرف یا ساختمان کاهش یابد.
۴-۵-۱-۱-۲: مسیرهای ارتباط و دسترس اصلی ساختمان نباید از و درن اتاقها یا فضاهای دیگر عبور کند، مگر در تصرفهای اداری یا مراقبتی که میتواند از اتاقی برای کنترل رفت و آمد عبور نماید مشروط بر آنکه با الزامات این مسیرها انطباق داشته باشد.
اتاقهای انتظار، سرسراها، یا اتاقهای پذیرش، که مطابق با الزامات راهروها ساخته شده اند و همان سطح الزامات در آنها تأمین شده است را میتوان در مسیر ارتباط و دسترس اصلی قرار داد. ۴-۵-۱-۱-۳ علاوه بر الزامات تعیین شده در این قسمت، باید الزامات راههای خروج مطابق مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان نیز رعایت شود.
۴-۵-۱-۲ راههای دسترس و خروج قابل قبول
هر ساختمان باید همواره برای همه بهره برداران و متصرفان آن قابل دسترس بوده و از هر نقطه از بنا شامل زیرزمینهای قابل استفاده افراد، مسیرهای پیوسته، ایمن و بدون مانع تا فضای باز امن یا معبر عمومی مطابق مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان فراهم باشد. مسیر یا مسیرهای دسترس و خروج شامل فضاهای ورودی، پلکانها، شیبراه ها، راهروها، هالهای تقسیم، درها و ایوانها یا بالکنهای بیرونی است که باید با سایر ضوابط این قسمت انطباق داشته باشند.
۴-۵-۱-۳ فضاهای ورودی ساختمان
در تمام ساختمانها باید پس از در ورودی اصلی فضای ورودی مناسب مطابق شرایط زیر وجود داشته باشد:
۴-۵-۱-۳-۱: در صورت وجود پله یا هر اختلاف سطح یا دیوار در مقابل در ورودی اصلی، باید حداقل 1.40 متر از آن فاصله داشته باشد.
۴-۵-۱-۳-۲: در فضای ورودی ساختمان باید امکان ایستادن چند نفر وجود داشته و دارای سطح آزاد و بدون مانعی برابر با حداقل 1.40 × 1.40 متر باشد.
در فضای ورودی، ارتفاع زیر سقف از کف تمام شده نباید از موارد زیر کمتر باشد:
– حداقل2.1 متر در بیشتر از 50 درصد سطح فضا.
– حداقل2.05 متر به صورت موضعی یا محدود در 50 درصد باقی سطح فضا.
۴-۵-۱-۴ راهروها
۴-۵-۱-۴-۱: پهنای مفید آزاد و بدون مانع فضای راهروهای ارتباطی داخل ساختمان که در مسیر دسترس و خروج قراردارند بر اساس نوع تصرف و برآورد تعداد متصرفان یا بهره بردارانی که آن راهرو مسیر دسترس یا خروج آنهاست، محاسبه میشود. اما در هر صورت نباید از 1.40 متر کمتر باشد. مکان و اندازه پیش بینی شده برای نصب هر وسیله مجاز یا مبلمان برای نشستن یا نگهبانی و پذیرش، باید به گونه ای باشد که پس از نصب آنها پهنای مفید راهرو به کمتر از حداقل پهنای الزامی فوق کاهش نیابد.
در ساختمانها یا داخل واحدهای تصرف که قابل دسترس بودن آنها برای افراد معلول الزامی نیست، اگر راهروی ارتباطی در راستای مسیر دسترس و خروج قرار داشته باشد، حداقل پهنای مفید و بدون مانع آن 1.10 متر است، مگر آنکه در مقررات اختصاصی تصرفی به گونه ای دیگر تعیین شده باشد.
۴-۵-۱-۴-۲: راهروهایی که فقط برای دسترسی به تجهیزات برقی، مکانیکی یا لوله کشی و بهره برداری از آن، استفاده می شود باید حداقل 60 سانتیمتر پهنا داشته باشند.
۴-۵-۱-۴-۳: حداقل پهنای الزامی راهروهای مستقیم با بار تصرف 50 نفر یا کمتر که قابل دسترس بودن آنها برای افراد معلول الزامی نباشد، 0.9 متر است.
۴-۵-۱-۴-۴: ارتفاع راهروها باید با ارتفاع الزامی فضای ورودی انطباق داشته باشد.
۴-۵-۱-۵ درهای ورودی اصلی
هر در که به عنوان در ورودی اصلی و یا خروج الزامی ساختمان یا واحد تصرف طراحی میشود باید علاوه بر رعایت الزامات قسمت ۴-۹-۶ (نصب و اجرای درها و پنجره ها)، با الزامات این بخش نیز مطابقت داشته باشد.
درهای اصلی واحدهای تصرف که در دوربندهای خروج قرار میگیرند باید علاوه بر مطابقت با ضوابط این قسمت، با رعایت سایر ضوابط مربوط به دوربندهای خروج از جمله استفاده از درهای خودبستهشو یا خودکاربسته شو الزامی مندرج در مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان طراحی، ساخته و نصب شوند.
۴-۵-۱-۵-۱: “در” اصلی باید از نوع لولایی با پهنای مفید حداقل 90 سانتی متر و ارتفاع مفید حداقل 205 سانتی متر باشد مگر آنکه در مقررات اختصاصی تصرفی به گونه ای دیگر تعیین شده باشد. درهای دولنگه بدون وادار وسط که به عنوان در اصلی به کار میروند، باید در هنگام بازشدن لنگه فعال، حداقل 80 سانتیمتر پهنای مفید بدون مانع داشته باشند. پهنای هر لنگه در نباید از 1.20 متر بیشتر باشد.
وسایل متوقف کننده یا تنظیم کننده حرکت درها نباید بلندی قد راه را به صورت موضعی به کمتر از 1.95 متر کاهش دهند.
۴-۵-۱-۵-۲: تمام درهای واقع در مسیرهای دسترس و خروج در موارد زیر، باید موافق جهت خروج بچرخند:
آ- درهای واقع در دوربندهای خروج.
ب- درهای واقع در فضاهای پرخطر.
پ- درهای اتاقها و فضاهای با بار تصرف 50 نفر و بیشتر.
در این حالت درها در حالت کاملاً باز نباید هیچیک از ابعاد الزامی پاگرد را بیش از 0.18 متر (با احتساب پیش آمدگی دستگیره در) کاهش دهند.
زمانی که بار تصرف یا تعداد استفاده کنندگان از پاگرد پله 50 نفر یا بیشتر است و یا ساختمان دارای مساحت 930 مترمربع ناخالص یا بیشتر است، مطابق مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان، این درها در هیچ موقعیتی طی بازشدن نباید اندازه پاگرد را به کمتر از نصف اندازه الزامی کاهش دهند.
در موارد زیر استفاده از انواع درهای غیر لولایی برای درهای واقع در مسیر دسترس و خروج مجاز است:
۱- در پارکینگهای خصوصی، فضاهای اداری، کارخانه و انبارها با بار تصرف 10 نفر یا کمتر.
۲- در تصرفهای گروه (د-۳)، که به عنوان محل بازداشت استفاده می شوند.
۳- در واحد مسکونی تکی در تصرف (م-۴)
۴- درهای گردان مجاز در تمام تصرفها به غیر از تصرفهای گروه (خ).
۵- درهای کشویی افقی مجاز به غیر از تصرفهای گروه (خ)،
۶- درهای برقی مجاز.
۴-۵-۱-۵-۳: در هر طرف در اصلی، باید یک کف یا پاگرد وجود داشته باشد. تراز سطح این کف یا پاگرد باید در هر دو سمت در یکسان باشد.
کف یا پاگرد واقع در مسیر دسترس و یا خروج الزامی اصلی نباید بیش از 20 میلیمتر پایینتر از سطح بالایی آستانه در اصلی باشد. مگر در موارد زیر:
– ارتفاع کف یا پاگرد درهایی که در مسیر قابل دسترس الزامی برای افراد معلول قرار ندارند مجاز است حداکثر 0.38 متر در نظر گرفته شود.
– ارتفاع کف یا پاگرد مجاور درهای واقع در جداره خارجی ساختمان که در مسیر قابل دسترس برای افراد معلول یا خروج الزامی قرار ندارند را میتوان حداکثر مطابق ارتفاع تعیین شده برای یک پله در نظر گرفت.
– سطح کف و پاگردهای واقع در بالکنهای دسترس باید مطابق قسمت ۴-۵-۱-۶ در نظر گرفته شود.
۴-۵-۱-۵-۴: در مسیرهای دسترس و خروج اصلی، درها باید طوری طرح، ساخته، نصب و تنظیم شوند که در تمام اوقات استفاده از بنا از سمت داخل به آسانی و فوریت قابل باز شدن بوده و هیچ عامل بازدارندهای مانند قفل، کلون، کشو و غیره، مانع خروج به موقع یا فرار متصرفان نشود.
در موارد زیر، برای جلوگیری از عمل کردن درهای خروج، میتوان از قفل و چفت استفاده کرد: آ. محلهای بازداشت،
ب. در ساختمان های با بار تصرف 300 یا کمتر، در یا درهای اصلی (واقع در جداره های بیرونی) را میتوان از سمت داخل به وسایل قفل کننده کلیددار مجهز کرد، به شرط آن که وسیله قفل کننده به آسانی تشخیص داده شود، قفل از انواع ساده انتخاب شود و باز کردن آن مهارت و تلاش خاصی لازم نداشته باشد و تمام متصرفان کلید را در اختیار داشته یا در غیاب مسئول ساختمان، بتوان امکان بازکردن در را فراهم کرد.
۴-۵-۱-۵-۵: نصب و استفاده از یک کلون، یا زنجیر ایمنی، فقط برای درهای اصلی خانه های یک یا دو خانواری و واحدهای مسکونی مستقل، مانند آپارتمان، اتاقهای هتل، متل، مسافرخانه و مانند آنها مجاز است، مشروط بر آنکه کلون در ارتفاع حداکثر 120 سانتیمتری از کف تمام شده نصب شود و بازکردن آن از داخل نیازی به کلید نداشته باشد.
۴-۵-۱-۶ ایوانها، بالکنها و سکوهای واقع در مسیر ورود و خروج
ایوانها، بالکنها و سکوهای بیرونی که در مسیرهای دسترس و خروج اصلی ساختمان یا واحدهای تصرف واقع شده اند علاوه بر رعایت مقررات مربوط به پاگردها و همچنین ضوابط قسمت فضاهای نیمه باز، باید با ضوابط این قسمت نیز منطبق باشند.
۴-۵-۱-۶-۱: ایوانها یا بالکنهای بیرونی که در ابتدا یا انتهای مسیر دسترس یا خروج قرار دارند باید دارای سطح آزاد و بدون مانعی با حداقل ابعاد 1.40 × 1.40 متر باشند و این سطح نباید برای هیچ فعالیت یا منظور دیگری در نظر گرفته شود. چنانچه در اصلی به سمت بالکن باز شود، نباید در تمام مسیر بازشدن عمق و پهنای الزامی بالکن را به کمتر از 90 سانتیمتر کاهش دهد.
۴-۵-۱-۶-۲: ایوانها و بالکنها در هیچ جهت نباید دارای شیبی بیش از 2 در صد باشند.
۴-۵-۱-۶-۳: در صورتی که کف ایوان یا بالکن دسترس وخروج اصلی در ارتفاع بیش از 0.70 متر نسبت به کف فضا یا زمین مجاور قرار داشته باشد، باید دارای جانپناه یا حفاظ مناسب مطابق مشخصات قسمت ۴-۹-۷ باشد.
۴-۵-۱-۶-۴: رعایت مقررات قسمت ۴-۵-۱-۱۴برای ایوانها، بالکنها و سکوهای بیرونی واقع در مسیر دسترس و خروج اصلی ساختمان الزامیست.
۴-۵-۱-۷ راه پله ها
۴-۵-۱-۷-۱: در راه پله ساختمان، حداقل اندازه عمق کفپله 0.28 متر است. ارتفاع پله باید به میزانی باشد که مجموع اندازه کف پله و دو برابر ارتفاع آن بین 0.63 تا 0.64 متر باشد.
عمق کف پله از لبه یک کف پله تا تصویر افقی لبه کف پله بعدی اندازه گیری می شود.
۴-۵-۱-۷-۳: در تمام ساختمانها میزان حداقل عرض پله الزامی، بر حسب نوع و بار تصرف و متناسب با تعداد استفاده کنندگان تعیین میگردد. در هر صورت پله هایی با عرض مفید کمتر از 1.10 متر و قفسه پله های دارای پاگردی که عموم از آن استفاده کنند با عرض کمتر از 2.40 متر مجاز نیست، مگر آنکه در مقررات اختصاصی تصرفی به گونه ای دیگر تعیین شده باشد.
۴-۵-۱-۷-۴: حداقل عرض یا شعاع پاگرد، مساوی عرض پله می باشد.
۴-۵-۱-۷-۵: حداکثر تعداد پله های بین دو پاگرد باید 12 پله باشد.
۴-۵-۱-۷-۶: حداقل ارتفاع غیر سرگیر پله ها و پاگردهای آنها در تمام طول مسیر 2.05 متر است که از لبه هر کف پله اندازه گیری میشود.
۴-۵-۱-۷-۷: در ساختمان های دارای چهار طبقه و بیشتر بالای زمین، حداقل یک پلکان عمومی ساختمان باید تا سطح بام امتداد یابد، مگر در بامهایی با شیب تندتر از 33 درصد و یا بامهایی که هیچگونه استفاده ای ندارند، که دسترسی از طبقه آخر به آنها از طریق دیگر امکانات مانند نردبام مجاز است.
۴-۵-۱-۷-۸: در ساختمانی که برای بام آن پلکان وجود دارد، دسترسی به بام باید از طریق یک اتاقک خرپشته با مساحت برابر یا کمتر از قفسه راه پله تأمین گردد.
۴-۵-۱-۸ شیبراه های عبور پیاده
۴-۵-۱-۸-۱: شیبراه های عبور پیاده که در مسیر دسترس یا خروج اصلی واحدهای تصرف قرار میگیرند باید دارای شیبی برابر یا کمتر از 8 درصد باشند. شیب بقیه شیبراه های عبور پیاده در صورتی که قابل دسترس بودن آنها برای افراد معلول الزامی نباشد، نباید از 12.5 درصد بیشتر باشد.
۴-۵-۱-۸-۲: شیبراه ها باید در بالا و پایین، در نقاط گردش حرکت، ورود و خروج فضاها، درها ،و یا پس از طی هر 9 متر طول، پاگرد داشته باشند. پاگردها باید دارای شیبی کمتر از 2 درصد در هر جهت باشند. تغییر تراز و اجرای پله در پاگرد مجاز نیست. طول و عرض پاگردهای شیبراه ها در صورتی که قابل دسترس بودن آنها برای افراد معلول الزامی نباشد، باید حداقل 0.90 متر باشد.
۴-۵-۱-۸-۳: پهنای شیبراه های واقع در مسیر دسترس و خروج اصلی باید برابر با پهنای الزامی راهروهای اصلی در همان تصرف باشد. پهنای بقیه شیبراه ها در صورتی که قابل دسترس بودن آنها برای افراد معلول الزامی نباشد، حداقل 0.9 متر است، مگر آنکه در مقررات اختصاصی تصرفی به گونه ای دیگر تعیین شده باشد.
۴-۵-۱-۸-۴:شیب، اندازه ها و سایر مشخصات شیبراه ها و پاگردهای آنها در مکانهایی که قابل دسترس بودن آنها برای افراد معلول الزامیست، باید تابع ضوابط مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران باشد.
۴-۵-۱-۹آسانسورها و پله های برقی
وضعیت، ابعاد و تعداد و ظرفیت حداقل و سایر ضوابط و الزامات آسانسورها و پله های برقی، باید در انطباق با مباحث سوم پانزدهمو مقررات ملّی ساختمان باشد.
۴-۵-۱-۱۰ نورگیری و تهویه
۴-۵-۱-۱۰-۱: در راهروها و فضاهای عمومی مستقیم و یا دارای پنجره در دو انتها در مواردی که تأمین نور بصورت طبیعی صورت گیرد، سطح شیشه طبق جدول ۴-۶-۱ و حداقل 1.80 مترمربع یا یک چهلم سطح کف است و در غیر از موارد فوق حداقل یک بیستم سطح کف می باشد.
۴-۵-۱-۱۰-۲: در راه پله ها، در مواردی که تأمین نور بصورت طبیعی صورت گیرد، سطح شیشه الزامی طبق جدول ۴-۶-۱و حداقل 0.9 مترمربع به ازای هر طبقه است.
۴-۵-۱-۱۰-۳: درصورت عدم امکان نورگیری راه پله ها با پنجره های دیواری، تأمین نور طبیعی از سقف محفظه پلکان نیز منطبق با الزامات قسمت ۴-۹-۵ مجاز است.
۴-۵-۱-۱۰-۴: در ساختمان های گروه های ۶ تا ۸ در صورت عدم امکان نورگیری راه پله ها با پنجره دیواری، علاوه بر تأمین نور طبیعی از سقف راه پله، تعبیه برق اضطراری برای تأمین نور مصنوعی طبق مبحث سیزدهم مقررات ملّی ساختمان الزامی است.
۴-۵-۱-۱۰-۵: در صورتیکه راه پله ها به طور طبیعی تعویض هوا شوند، تعویض هوا باید به یکی از دو طریق زیر انجام شود:
آ- اگر تعویض هوا از در و پنجره های میانی در تمام ارتفاع محفظه راه پله ممکن باشد، سطح بازشو در هر طبقه نباید از یک شانزدهم سطح تصویر افقی پله یا 0.45 مترمربع (مقدار بیشتر ملاک عمل است) کمتر باشد.
ب- اگر تعویض هوا فقط از سقف محفظه راه پله انجام گیرد، سطح بازشو برای تمام راه پله باید در انطباق با قسمت ۴-۹-۵ باشد.
۴-۵-۱-۱۰-۶ : در ساختمان های بیش از 2 طبقه، ارتباط بین قفسه پلکان و فضای توقفگاه و موتورخانه باید با تعبیه عنصر یا فضای جداکننده ای جهت جلوگیری از انتقال دود و سر و صدا صورت گیرد.
۴-۵-۱-۱۱ دست اندازها، نرده ها و میله های دستگرد
۴-۵-۱-۱۱-۱: در محلهایی که اختلاف سطحها از 0.70 متر بیشتر باشد، باید به وسیله دست انداز یا جانپناه مطابق الزامات قسمت ۴-۹-۷ از احتمال سقوط افراد ممانعت شود.
۴-۵-۱-۱۱-۲: ارتفاع دست اندازهای شیبدار پله ها یا شیبراه ها از لبه پله یا سطح شیبراه باید حداقل 0.90 متر باشد.
۴-۵-۱-۱۱-۳: در شرایط زیر نصب میله دستگرد منطبق با الزامات قسمت ۴-۹-۷ الزامیست. مگر آنکه در ضوابط اختصاصی تصرفها به گونه دیگری تعیین شده باشد:
آ- در دو طرف راه پله هایی که بیش از دو ارتفاع پله را طی میکنند و در مسیرهای دسترس یا خروج اصلی ساختمان یا تصرف قرار دارند.
ب- در دو طرف تمام شیبراه هایی که در مسیرهای دسترس یا خروج اصلی ساختمان یا تصرف قرار دارند، ارتفاع بیش از 0.15 متر را طی میکنند و طول افقی آن ها بیش از 1.85 متر است و حداقل در یک طرف تمام شیبراه های غیر آن که دارای شیب بیش از8 درصد است.
پ- در میانه پهنای پله های با عرض بیش از 1.80 متر که در مسیرهای دسترس یا خروج ساختمان یا تصرف قرار دارند، به نحوی که همواره افراد در فاصله 0.75 متر یا کمتر از یک میله دستگرد قرار گیرند.
۴-۵-۱-۱۲ کف سازی، نازک کاری و پوششها
۴-۵-۱-۱۲-۱: لبه و کف پله ها و پاگردها و همچنین کف شیبراه ها و راهروها باید از مصالح سخت، غیرلغزنده و ثابت باشند.
۴-۵-۱-۱۲-۲: کف پله ها در هر راه پله باید از مصالح، رنگ و اندازه های یکسان تشکیل شده باشد.
۴-۵-۱-۱۲-۳: شعاع گردی لبه کف پله (نوک پله) نباید بیش از 13 میلیمتر باشد.
۴-۵-۱-۱۲-۴: عناصر اصلی و مصالح مصرفی در پله ها، شیبراه ها و راهروهای ساختمان، باید مطابق با مندرجات مبحثا سوم و پنجم مقررات ملّی ساختمان، دارای مقاومت مناسب در برابر حریق بوده و در هنگام زلزله ریزش نداشته باشند.
۴-۵-۱-۱۳ پیش آمدگیها
پله ها، شیبراه ها و راهروهای ساختمان نباید با هیچ وسیله و تجهیزاتی مانند شیر آب، جعبه آتش نشانی و سایر وسایل مسدود شوند، یا عرض آنها به کمتر از مقدار حداقل الزامی تقلیل یابد.
۴-۵-۱-۱۴ شرایط بیرونی
بالکنها و ایوان های واقع در مسیرهای دسترس و خروج و همچنین پله ها و سطوح شیبدار واقع در این مسیرها باید دارای سطح غیر لغزنده باشند و چنان طراحی و اجرا شوند که آب روی آنها یا روی سطح فضاهایی که به آن ها دسترسی دارد جمع نشود. سطوحی که در معرض نزولات جوی قرار دارند، باید چنان طراحی و سرپوشیده شوند که امکان جمع شدن برف و یخ روی آنها به حداقل برسد.
